ՎԱԽԹԱՆԳ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ․ «ԱՄԵՆԱԼԱՎ ՊԱՐԳԵՎԸ, ՈՐԸ ՄԵՆՔ ԿԱՐՈՂ ԵՆՔ ՏԱԼ ԿԱՄ ՍՏԱՆԱԼ, ՍԵՐՆ...

ՎԱԽԹԱՆԳ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ․ «ԱՄԵՆԱԼԱՎ ՊԱՐԳԵՎԸ, ՈՐԸ ՄԵՆՔ ԿԱՐՈՂ ԵՆՔ ՏԱԼ ԿԱՄ ՍՏԱՆԱԼ, ՍԵՐՆ Է, ՊԱՐԳԵՎՆԵՐԸ ՈՉԻՆՉ ԵՆ, ԵԹԵ ՉԵՍ ՎԱՍՏԱԿԵԼ ԱՅԴ ՍԵՐԸ»

1939

Բարդերը (պրոտոկելտական «bardos»բառից) կամ հեղինակկատարողները անհիշելի ժամանակներից իրենց ասելիքը հասարակությանն են փոխանցել երաժշտական փաթեթավորմամբ: Նրանք շրջում էին քաղաքից քաղաք և երգի տեսքով հրամցնում իրենց ասելիքը ժողովրդին: 20-րդ դարը դարձավ երաժշտական այս ժանրի` հեղինակային կատարման վերածննդի ժամանակաշրջանը: Աշխարհահռչակ հեղինակային կատարողներից են` Վլադիմիր Վիսոցկին, Բուլատ Օկուջավան, Բոբ Դիլանը և այլք: 10 տարի առաջ պոետ, երգահան, պրոդյուսեր, Վախթանգ Հարությունյանի ջանքերով Հայաստանում ստեղծվեց  «Բարդերի ակումբ» ստեղծագործական միավորումը, և արդեն մեկ տասնամյակ է` բարդերը ամեն ուրբաթ հավաքվում են «Ակումբ»-ում և հնչեցնում կիթառները:

Վախթանգ Հարությունյանի հետ զրուցեցինք հեղինակկատարողների, երաժշտության, արվեստի, հայկական իրականության եւ «Բարդերի ակումբ»-ի առաջիկա ծրագրերի մասին:

Ո՞րն է բարդի հիմնական առաքելությունը:

-Ընդհանրապես, առաքելություն հասկացություն չկա, չի կարելի ասել, որ դա առաքելություն է: Պարզապես մի երևույթ է, որը չանել չես կարող, որովհետև, եթե ինչ-որ բան քեզ տրվում է, դու ընդամենը խնդիր ունես դա բանաստեղծական երգի տեսքով փաթեթավորել և ներկայացնել: Ժամանակին, դեռևս հնում, երբ չկար որևէ տեսակի այլ լրատվամիջոց, կային սուրհանդակներ, ովքեր երգի տեսքով էին մատուցում լուրերը: Մի ասացվածք կա. «Երբ հայտնվում է երգող պոետը, փոխանցում իր երգը, համախմբում է ժողովրդին, որը դարձնում էր նրան ազգ, և հետո նոր գալիս է իմպերատորը` կառավարելու համար»: Այսինքն՝ ընդհանուր լեզվամտածելակերպի ներքո է ձևավորվում հասարակությունը, որից հետո այդ համախմբվածությունը ղեկավարելու կարիք է զգացվում:

Բազմիցս ասել եք, թե բարդ դառնում են հասուն տարիքում, մի՞թե երիտասարդները չեն կարող բարդ համարվել:

-Երիտասարդը կարող է լինել երգահան: Ժամանակի հետ երգահանի մոտ ձևավորվում են նաև քաղաքացիական դրսևորումներ, հատկանիշներ, պատասխանատվություն: Եվ քանի դեռ այդ քաղաքացիական պատասխանատվությունը չկա, ծառայության գիտակցությունը չկա, նրան շտապել բարդ ասել` չարժե: Ես հաճախ խուսափում եմ, երբ ինձ են այդպես կոչում, որովհետև քաղաքացիական հասարակության մեջ ամեն մի զարկերակ չէ, որ ես կարող եմ հասկանալ, և ամեն պատասխանատվություն չէ, որ կարող եմ կրել:

Դուք ասել եք, թե հեղինակային երգը պոեզիա է, իսկ կիթառի ընկերակցությունը՝ զուտ փաթեթավորում: Երաժշտությունը չի՞ խանգարում, որ ստեղծագործության միտքն ավելի հասկանալի լինի:

-Իրականում՝ հա, կարող է այդպիսի բան լինել, և այդ գայթակղությանը հաճախ չենք դիմանում: Ես, իհարկե, ձգտում եմ մինիմալիզացնել երաժշտական փաթեթավորումները, բայց և դա գայթակղության մի տարածք է, երբ կան շատ գործիքներ, և դու խուսափում ես այդ գործիքների զանազանությունը կիրառել քո երգում: Այդ առումով, երեւի թե միշտ կա այդ վտանգը, որ բառը կտուժի: Բայց մյուս կողմն էլ կա. երաժշտական փաթեթավորումը հնարավորություն է տալիս մեղեդայնության շնորհիվ ևս մեկ անգամ անդրադառնալ այդ երգին: Այդ տեսակետից միգուցե երաժշտությունը ևս մեկ անգամ խայծի տեսքով հետ բերի ունկնդրին և հնարավորություն տա նորովի ընկալել երգը:

– «Վերադարձ» (2000թ.) ձայնասկավառակից հետո, 4 տարի ձեզ մոտ լռության տարիներ էին: Այդ ընթացքում  սկսեցիք նկարել: Ո՞րն էր լռության պատճառը:

-Բառին տեղ չէր մնացել: Շատ հաճախ նույնիսկ փրկություն է, որ չես գրում: Դա այն ժամանակն էր, երբ բառը տեղ չէր գտնում: Մենք՝ բոլորս, մարտկոցներ ենք և կուտակման ժամանակահատված ունենք: Ինձ համար դա 2000-2005 թվականներն էին: Եթե կարողանում ես քո դրսևորմամբ ինչ-որ մեկի մոտ գեղեցիկը տեսնելու հատկություն արթնացնել, ուրեմն դրա մեջ կարող ես տեսնել արվեստ, ու կապ չունի՝ ինչպիսին կլինի այդ ինքնադրսևորումը` տուն կառուցել, նկարել, թե երգ գրել:

Դուք նաև էքստրիմի սիրահար եք, որ՞ն է նախընտրելի։

-Ժայռամագլցումը: Թեև փորձել եմ տարբեր բաներ` ջուրը, օդը, հողը: Բայց ուրիշ  զգացողություն է, եթե դիմացդ մի լեռ կա: Եթե ուզում ես այն նվաճել, պիտի իրենից թույլտվություն խնդրես:

Ինչպե՞ս:

-Երկար զրուցելով, ուսումնասիրելով, ամեն քայլդ պատկերացնելով, որովհետև պահեր կան, երբ դու հասնում ես մի եզրի ու հասկանում, որ հաջորդը չկա … :Բայց այդ զրույցը պետք է տեղի ունենա երկուսի միջև: Ժայռեր կան, որոնց մինչև հիմա մոտ չեմ գնացել հենց այդ պատճառով:

-2015 թվականից կազմակերպում եք «Հուսո առագաստ» հեղինակային երգի ամենամյա փառատոնը, որին 2017-ից մասնակցեցին նաև օտարազգի բարդերը: Ո՞րն է փառատոնի նպատակը:

-Փառատոնը երգի տոն է, և դրա ամենամյա լինելը հնարավորություն է տալիս բոլորիս իրար հետ կիսել տարվա մեր ամփոփագրերը` նոր երգերով, նոր ծանոթությունններով: Ունենք երիտասարդներ, ովքեր գալիս են կիթառ սովորելու, իրենց սիրո առաջին պոռթկումները երգի միջոցով արտահայտել են սովորում, շփվում են ավագ սերնդի հետ: Մենք նմանատիպ մի քանի օր ենք ունենում Սևանում: Այդ ընթացքում սերունդներին հնարավորություն է տրվում շփվել միմյանց հետ, սովորել միմյանցից: Անցած տարի ունեցել ենք նաև շատ հյուրեր, ովքեր եկել են դրսից և հատուկ այն ժամանակ, երբ պետք է լիներ փառատոնը:

Տասը տարի առաջ մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանը հայտարարեց, թե պարտադիր չէ ամեն տարի հեղինակային երգի փառատոն անել՝ պարզաբանելով, թե դրանով արժեզրկում ենք այդ երեւույթը:

-Հա, այդ ժամանակ բավականին վրդովված էի և անդրադարձա այդ թեմային: Դա նույն բանն է, որ ասենք՝ եկեք հայերեն չխոսենք ամենուր, եկեք էրեխեքին թողնենք, որ օտար մշակույթով սնվեն: Փառատոնի ամենամյա պարբերականությունը հնարավորություն է տալիս, որ այդ սնունդը լինի մեր պատրաստածը՝ հայեցի, իսկական հայերենով գրված երգեր: Երեք թե չորս տարի առաջ տիկին Պողոսյանը հրապարակավ ասաց, որ ինքը սխալվել է: Կարծում եմ` այդքանը բավական էր, որ հետագայում այդ  թեմային չանդրադառնանք: Հետագայում որոշեցինք, որ հեղինակային երգի առանձին հավաքածու պետք է պատրաստվի, քանի որ երկրորդ հավաքածուն արել էի առանց Մշակույթի նախարարության աջակցության: Երրորդին խոստացավ մասնակցել նաեւ մշակույթի նախարարությունը:

Վերջին տարիներին չե՞ք դիմել Մշակույթի նախարարությանը՝ փառատոնի կազմակերպանն հովանավորելու համար:

-Գիտեք, ես կարծում եմ, որ Մշակույթի նախարարությունը խնդիր չպետք է ունենա հովանավորելու: Այն պետք է աջակցի, մասնակցի մշակութային իրադարձությանը: Կարծում եմ և հույս ունեմ, որ գոնե ինչ-որ փոքրիկ չափով նախարարությունն իր մասնակցությունը կունենա: Համենայն դեպս, բանավոր խոստում ունեմ։ Բավականին ծախսատար աշխատանք է, և ամեն տարի մենք փորձում ենք նախագծում ներառել նաև մանկատան երեխաներին: Հուսով եմ, որ այս տարի էլ հնարավոր կլինի այն իրականացնել: Եվ, առհասարակ, կարծում եմ, որ դա միայն Մշակույթի նախարարության խնդիրը չէ, բոլորինն է: Երբ մարդ իր սեփական ուժերի մի մասը հատկացնում է ընդհանուրի համար, այն դառնում է մեր ընդհանուր զավակը, որին բոլորով են մեծացնում:

Բարդը կարո՞ղ է Հայաստանում միայն արվեստով գումար վաստակել, ապրել` առանց այլ գործով զբաղվելու:

– Ես մեծ հույսեր ունեմ, որ օրերից մի օր, երբ երգը մեծ պահանջարկ ունենա և լինի այդ հնարավորությունը` երգի միջոցով վաստակելու, միգուցե դա հնարավոր լինի: Մենք ունենք այդպիսի դեպքեր, մասնավորապես՝ Հախվերդյան Ռուբենի պարագայում. ինքն իր երգով է վաստակում: Իմ պարագայում, ամեն համերգից, եթե ինչ-որ բան էլ ստացվում է, ես շատ ուրախ եմ, որովհետև դա, ի վերջո, ինչ-որ չափով քո արածի փոխհատուցումն է: Եթե օրերից մի օր այդ պահանջարկը ձևավորի ձեր սերունդը, արդեն պահանջատիրոջ կարգավիճակում չլցնի դահլիճները աղբով, այլ` ավելի որակյալ և հայեցի երաժշտությամբ, կարծում եմ` դա հրաշալի միջոց կդառնա երգահանի համար, և նա արդեն ուրիշ բանի մասին չի մտածի և կզբաղվի իր գործով:

-8 տարի առաջ ձեր տված հարցազրույցներից մեկում ասել եք, որ հեռուստատեսային մշակույթն աղետալի է: Փոխվե՞լ է ձեր կարծիքը:

Ցավոք սրտի, ոչինչ չի փոխվել, փոքրիկ բաներ կան,  որ աչք են զարնում և ուրախացնում են, բայց գրեթե չի փոխվել: Հեռուստատեսությունն արհեստի և արվեստի միջանկյալ տարածքում գտնվող երևույթ է և ավելի շատ արհեստին է տրվել: Կոմերցիան թելադրում է հասարակությանը աղտոտված երևույթներին տուրք տալ: Բարձր նիշ ձևավորելը մշակույթի գործիչների խնդիրն է: Իսկ մշակութային գործունեությամբ զբաղվողները, ցավոք սրտի, արդեն մխրճվել են նյութական-տնտեսական ոլորտում, դրանից արդեն մշակույթ չի ծնվում:

Արվեստի ներկայացուցիչներից ոմանք պնդում են, թե արվեստագետը ոչ մի առնչություն  չպետք է  ունենա քաղաքականության հետ, Դուք ի՞նչ եք կարծում:

-Կարծում եմ` քաղականությունը կապ չունի: Արվեստի ներկայացուցիչը, եթե ազնիվ է, ինքը պետք է անդրադառնա իր քաղաքացիական խղճին: Եթե արվեստագետների ձայնը լինի անկեղծ և ազնիվ, և նրանք իրենց արվեստում անդրադառնան բոլոր  երևույթներին, ոչ թե ձայները կտրեն, ոչ թե կոմպլեմենտարությամբ զբաղվեն՝ ինչ-ինչ կերակրատաշտակների մոտ կանգնելուց հետո, ապա քաղաքացին  կհետեւի նման արվեստագետներին և իր  պահանջը կկարողանա թելադրել քաղաքական գործիչներին: Արվեստագետը գործ չունի քաղաքականության հետ, նա քաղաքացի պետք է լինի առաջին հերթին՝ առողջ, գիտակից և արթուն, շատ արթուն:

Ինչպե՞ս եք վերաբերվում պարգևներին, զանազան մրցանակներին:

– Վայ (ծիծաղում է-հեղ.), շատ վատ եմ վերաբերվում: Չպետք է արժեզրկել այդ երևույթը: Երբ պարգևատրում ես մի արժանավոր մարդու, հետևից՝ մի տասը անարժանի, արդեն անարժեք ես դարձնում այն մարդուն, ով արժանի էր դրան: Կարծում եմ` վիրավորում են նրան, ով վաստակել էր և արժանի էր այդ կոչմանը:

Իսկ առհասարակ, պարգևներ տալը լա՞վ երևույթ է:

-Գիտեք, ամենալավ պարգևը, որը մենք կարող ենք տալ կամ ստանալ, սերն է, պարգևները ոչինչ են, եթե չես վաստակել այդ  սերը…

 

Հարցազրույցը` Ելենա Սարգսյանի

2-րդ կուրս

Կիսվել