Տնտեսական կայունության և զարգացման ռազմավարական ուղիները մշտապես եղել են քննարկման կարևոր թեմա, հատկապես փորձագիտական շրջանակներում։ Հայաստանում տնտեսական հետազոտություններով զբաղվող առանցքային կառույցներից մեկը «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնն է, որը խորքային ուսումնասիրություններ է կատարում տնտեսության տարբեր ոլորտներում՝ առաջարկելով լուծումներ և կանխատեսումներ։
Տնտեսագետ, «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի փորձագետ-գիտաշխատող, տ.գ.թ., դոցենտ Աննա Փախլյանի հետ զրուցել ենք կենտրոնի գործունեության, Հայաստանի տնտեսական մարտահրավերների և զարգացման հեռանկարների մասին։ Ինչպիսի՞ն է «Ամբերդ»-ի դերը տնտեսական քաղաքականության ձևավորման գործում, ինչպե՞ս են կատարվում հետազոտությունները, և ի՞նչ լուծումներ են առաջարկվում տնտեսության առկա խնդիրների համար՝ այս և այլ հարցերի շուրջ մեր զրույցում։
-Տիկին Փախլյան, կխոսե՞ք մի փոքր «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի գործունեության, գրանցած հաջողությունների մասին:
-Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնը հիմնադրվել է 2013 թվականին, և իր՝ արդեն 12-ամյա գործունեության ընթացքում դրական հետագիծ է թողել համալսարանի գիտահետազոտական պատմության էջերում: «Ամբերդ»-ը Հայաստանի առաջատար ուղեղային կենտրոններից է, որն իրականացնում է հանրային քաղաքականության և տնտեսական ամենատարբեր խնդիրներին առնչվող հետազոտություններ:
Հետազոտական կենտրոնը սերտորեն համագործակցում է ՀՀ պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ՝ վերջիններիս առաջարկությունների և առաջնահերթությունների հիման վրա ձևավորելով հետազոտական ծրագրերի իրականացման շրջանակն ու թեմատիկ ուղղվածությունը:
2019 թվականից կենտրոնը լույս ընծայեց «ԱՄԲԵՐԴ տեղեկագիր» գիտահանրամատչելի վերլուծական հանդեսը, որն անդրադառնում է տնտեսական ամենաարդիական և հանրային հետաքրքրություն առաջացնող թեմաների: ԱՄԲԵՐԴ տեղեկագիրը լայն տարածում է գտել ոչ միայն համալսարանի ներսում, այլև դրա «դարպասներից» դուրս՝ օրեցօր ընդլայնելով հավատարիմ ընթերցողների շրջանակը:
Կենտրոնը նաև հանդես է գալիս «Ամբերդ քրոնիկոն» առանձին հաղորդաշարով, որն իրականացվում է «Նոյյան Տապան» գործակալության հետ համատեղ:
Գրանցած հաջողությունների շարքում, թերևս, արժե հիշատակել նաև այն, որ Փենսիլվանիայի համալսարանի ուղեղային կենտրոնների համաշխարհային վարկանշավորման 2021 թ. հրապարակած զեկույցում «Ամբերդ»-ն աշխարհի լավագույն համալսարանական ուղեղային կենտրոնների շարքում ճանաչվել է 94-րդը, իսկ Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանի առաջատար կենտրոնների շարքում՝ 50-րդը:
-Ո՞րն է Ձեր դիտարկմամբ այն տնտեսական խնդիրը, որը կենտրոնն այժմ առավել հրատապ է համարում։
-Կարծում եմ՝ դժվար է առանձնացնել հրատապ լուծում պահանջող մեկ տնտեսական հիմնախնդիր, տնտեսագիտությունը բազմաշերտ է, իսկ հիմնախնդիրները երկրի առջև ծառանում են ոչ թե հերթով կամ որոշակի հաջորդականությամբ, այլ տարբեր կողմերից ու միաժամանակ: Ուստի, հետազոտական կենտրոնը թեմատիկ առաջնահերթությունները սահմանում է պետական կառույցների հետազոտական կարիքների վերհանման արդյունքում՝ առանձնացնելով երկրի համար հրատապ լուծում պահանջող հետազոտական ուղղությունները, որոնք իրականացվում են զուգահեռաբար՝ տարբեր փորձագետների ներգրավմամբ: Ընդ որում, «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնում իրականացվող հետազոտություններում ուսանողների և ասպիրանտների ընդգրկումը պարտադիր պահանջ է, ինչը միտված է երիտասարդներին փորձի փոխանցմանն ու սահուն սերնդափոխության ապահովմանը:
-Ինչպիսի՞ն է Հայաստանի տնտեսական զարգացման հեռանկարը Ձեր դիտարկմամբ, և ի՞նչ քայլեր կարող են ձեռնարկվել տնտեսական կայունության ապահովման համար։
-Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական զարգացման հեռանկարները պետք է ձևավորվեն համաշխարհային տնտեսության զարգացման ժամանակակից միտումներին համահունչ, բայց միաժամանակ թիրախավորելով ազգային տնտեսության առաջնահերթությունները: Ժամանակի մարտահրավերները ստիպում են զարգացման հնարավորություններ փնտրել տեխնոլոգիաների և նորարարությունների (խելացի տեխնոլոգիաների ներդրում բիզնեսում, ստարտափ էկոհամակարգեր, կիբերանվտանգության և ֆինթեք ոլորտներ), վերականգնվող էներգետիկ ռեսուրսների զարգացման (արևային, քամու, հիդրոէներգիա) բնագավառներում: Միաժամանակ, Հայաստանի պես փոքր երկրի համար խիստ կարևորվում է տնտեսության դիվերսիֆիկացումը, ներմուծումից խրոնիկ կախվածության թուլացումն ու արտահանման ընդլայնումը:
-Կա՞ն Ձեր կողմից մշակված նորարարական մոտեցումներ, որոնք կնպաստեն Հայաստանում տնտեսագիտության զարգացմանը:
-Նորարարական լուծումներ և մոտեցումներ առաջարկվում են «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի կողմից իրականացվող բոլոր հետազոտական թեմաներում: Կենտրոնի կողմից կատարված հետազոտությունների գիտական արդյունքն իր տեղն է գտել ՀՀ գործադիր իշխանության գործնական զինանոցում։
-Ի՞նչ մարտահրավերների է բախվում կենտրոնը՝ տնտեսական հետազոտությունների իրականացման ընթացքում։
-Տնտեսական հետազոտությունների իրականացման ընթացքում ի հայտ են գալիս մի շարք մարտահրավերներ, ինչպիսիք են՝ ցանկալի վիճակագրական տվյալների բացակայությունը Հայաստանի համար, տվյալների միջազգային շտեմարաններում հրապարակվող ցուցանիշների ուշ թարմացումները, ինչը որոշակի խզում է առաջացնում հետազոտությունների արդիականության հարցում: Մեկ այլ մարտահրավեր է նեղ ոլորտային զեկույցներիև թեմատիկ հրապարակումների հասանելիության սահմանափակումները՝ բարձր բաժանորդագրավճարի պատճառով: Առաջնային տվյալների հավաքագրման դեպքում էլ խնդիրներ են ի հայտ գալիս՝ ի հաշիվ գործարար հատվածի կողմից տվյալների տրամադրման պակաս պատրաստակամության:
-Ինչպիսի՞ն է ՀՀ ներդրումային միջավայրը, և ի՞նչ կարելի է անել այն բարելավելու համար։
-ՀՀ ներդրումային միջավայրը տարաբնույթ է, որտեղ երկրի ներդրումային գրավչությունն ապահովող գործոններին հակակշռում են ավելի մեծ թվով խոչընդոտներ: Երկրի ներդրումային միջավայրի վրա ազդում են ներքին և արտաքին գործոններ: Դրանցից առավել խնդրահարույցն արտաքին գործոններն են, որոնց վրա ՀՀ հիմնականում ազդեցություն չունի:
ՀՀ օտարերկրյա ներդրումների մեծ մասը գալիս է սահմանափակ թվով երկրներից՝ տնտեսական կախվածություն առաջացնելով արտաքին շուկաների տատանումներից։
Հայաստանը կարող է գրավիչ լինել այն ներդրողների համար, ովքեր հետաքրքրված են ԵԱՏՄ շուկաներով, արտահանումով և բարձր տեխնոլոգիաներով և չեն խորշում տարածաշրջանային ռիսկերի և ներքին կառավարման որոշակի մարտահրավերների պայմաններում գործելու հեռանկարից։
Ներդրումային միջավայրի բարելավման համար անհրաժեշտ է իրականացնել ինստիտուցիոնալ բարեփոխումներ, ենթակառուցվածքների զարգացում և ավելի կանխատեսելի տնտեսական քաղաքականություն։ Միաժամանակ, օտարերկրյա ներդրողներին անհրաժեշտ է առաջարկել կանխատեսելի հարկային և մաքսային միջավայր՝ մշակելով երկարաժամկետ խթանման ռազմավարություն։