«Իմ կյանքը շատ ու շատ բանով թերի կլիներ, եթե չհանդիպեի Չարենցին, չլինեի նրան մտերիմ և, որ ամենահիմնականն է, ոչնչացումից չփրկեի բանաստեղծի 1935-37 թթ. գրած և իր կողմից նամակ-հանձնարարականով ինձ վստահված անտիպների զգալի մասը: Չարենցի ձեռագրերի պահպանումն իմ ամենանվիրական ծառայությունն եմ համարում հայ ժողովրդին»:
նկարչուհի Ռեգինա Ղազարյան
Երևի թե շատերիս կյանքը թերի կլիներ, եթե չընթերցեինք Չարենց, եթե չպարուրվեինք չարենցյան ոգով և, որ ամենակարևորն է, չընկալեինք և չլինեինք չարենցյան աշխարհի մի մասնիկը:
20-րդ դարի հայ ամենաազդեցիկ բանաստեղծներից մեկի՝ Եղիշե Սողոմոնյանի անունը շատերն են լսել: Նա, գրական կյանքում բարձունքների հասնելու համար, վերցրեց «Չարենց» գրական ազգանունը և հենց այսպես էլ հայտնի դարձավ ողջ աշխարհին:
Եղիշե Սողոմոնյանը ծնվել է 1897թ մարտի 13-ին Կարսում, գորգավաճառ Աբգար Սողոմոնյանի ընտանիքում: Հանճարեղ կարսեցին հետևողական կրթություն չստացավ, բայց դեռ մանուկ հասակից ուսումը կարևորեց հագուստից. «Լավ է մարդ ոտքից բոբիկ լինի, քան թե` խելքից»: Նա իր ուսման բացը լրացրեց կյանքի համալսարանում:
Երևանի կենտրոնում՝ Սայաթ-Նովա փողոցում է գտնվում մեծանուն բանաստեղծի «Ամբոխները խելագարված» հուշակոթողը: Մյուս կողմում հուշասյուն է, որի վրա փորագրված են Չարենցի բանաստեղծության տողերը. «Ես եկել եմ դարերից ու գնում եմ հաղթական, դեպի դարերը նորից, դեպի վառվող ապագան»:
Չարենցը փախնելու, դեգերելու ու թափառելու մեծ հակում ուներ: Նա իր առաջին մեծ «փախուստներ»-ից մեկն իրագործեց 1915թ: Ամուսնացած քրոջը տեսակցելու պատրվակով գնաց Երևան և, անդամագրվելով կամավորական ջոկատին, մեկնեց Վան: Պատերազմից վերադառնալուց հետո նրա հոգում մի քանի տարի թարմ մնացին պատերազմի պատկերները: Այդ տարիներին գրեց իր «Դանթեական առասպելը», «Աթիլա» և «Վահագ» պոեմները:
Չարենցյան ոգին թևածում է ոչ միայն Սայաթ-Նովայի փողոցում, այլև Մաշտոցի պողոտայում: Այստեղ` 17-րդ շենքում է բանաստեղծն ապրել իր կյանքի վերջին 2 տարիները: Չարենցը հանճարեղ էր նաև կանանց սիրելու հարցում: Թերևս պատահական չէ, որ այս օրերին նրա տուն-թանգարանի առջև մեզ դիմավորում են հայ նշանավոր կանանց ֆոտոմանեկենները: Բազում կանայք են եղել Չարենցի կյանքում, որոնք նրան միշտ շրջապատել են, գայթակղել ու հրապուրել: Եղել են նրա կյանքի որևէ շրջափուլի ուղեկիցը, և իրենց անջնջելի հետքն են թողել բանաստեղծի զգացական և ստեղծագործական կյանքում: Բանաստեղծն առաջին անգամ սիրահարվել է 14-15 տարեկանում` Աստղիկ Ղոնդաղչյանին, ում նվիրում է իր առաջին` «Երեք երգ տխրադալուկ աղջկան» ժողովածուն:
Բարձրանում ու շրջում ենք եռահարկ տուն-թանգարանով: Ահա՛, այստեղ` սրահի ձախ անկյունում են դրված Չարենցի «հերոսական կնոջ», «կյանքի ընկերոջ» ու «բարեկամի»` Արփենիկ Տեր-Աստվածատուրյանի իրերը`հարդարման պարագաները, օծանելքի սրվակները: Արփենիկը կյանքից վաղաժամ է հեռացել, իսկ Չարենցը հոգեկան խռովքի պահին այրում է կնոջ զգեստները, որ ոչ ոքի հագին չտեսնի սիրելիի իրերը: Իսկ որպես թանկարժեք մասունք` բանաստեղծի խնդրանքով քանդակագործ Արա Սարգսյանը հանում է Արփիկի գիպսե դիմակը և ձեռքի կրկնօրինակը։ Չարենցն այնքան է սիրում Արփենիկին, որ իր երկրորդ կնոջ` Իզաբելա Կոդաբաշյանի և իր առաջնեկին անվանում է Արփենիկ:
Մտնում ենք Չարենցի աշխատասենյակ, որի հատակը ճռճռում է: Հենց այստեղ է պոետն օրեր ու անքուն գիշերներ անցկացրել, Աղասի Խանջյանի (հայ խորհրդային կուսակցական և պետական գործիչ) հետ շախմատ խաղացել և կոնյակ ըմպել: Աշխատասենյակի սեղանի մի անկյունում դրված փոքրիկ գիրքը Չարենցի սիրելի ու անբաժանելի «Նարեկ»-ն է:
Տուն-թանգարանում կան նաև դաշնամուրներ. բանաստեղծը շատ էր ուզում, որ իր աղջիկները գործիքը նվագել իմանան: Այստեղ են նաև բանաստեղծի ու ժամանակի նշանավոր անձանց լուսանկարները: Ահա Կոմիտասինը: Երբ բանաստեղծը Կոմիտաս էր լսում, մանկան նման հեկեկում էր:
Այս տանից 1937թ հուլիսի 26-ին բանաստեղծին ձերբակալում և բանտարկում են: Նա, նույն թվականի նոյեմբերի 27-ի առավոտյան ժամը 7-ին բանտի հիվանդանոցում վախճանվում է:
Կանանցից և ամեն ինչից առավել բանաստեղծը սիրեց իր «Նաիրյան երկիրն» ու հավատով սպասեց նրա լուսապայծառ ապագային: Չարենցն ուզեց իր «Կապուտաչյա հայրենիք»-ի հետ մի օր ամուսնանալ:
«Կապուտաչյա՜ սիրուհիս, ամուսնանանք պիտի մենք
Արևի տակ՝ հայրենի հովիտներում կանաչուն»:
Արևիկ Սարգսյան
2-րդ կուրս
