Երիտասարդության շրջանում այսօր հաճախ կարող ենք հանդիպել այս կամ այն ենթամշակույթին պատկանող մարդկանց՝ էմոներ, գոթեր, սատանիստներ, քյարթուներ կամ հաքերներ: Նրանցից ոմանք իրենց արտաքինով անմիջապես տարբերվում են միջավայրից՝ էմոների դեպքում սև ու վարդագույն հագուստ, դեմքին թափված ու վարդագույն ներկված երկար մազափունջ: Մինչև 19 տարեկանը էմոները պետք է գոնե մեկ անգամ ինքնասպանության փորձ կատարեն: Նրանք առաջնորդվում են հետևայլ գաղափարախոսությամբ՝ «Մենք ապրում ենք հանուն խաղաղության հաստատման, չենք ընդունում կյանքի դաժան օրենքները, պայքարում ենք դրանց դեմ, մեր արտաքինով տարբերվում ենք դաժան աշխարհի ներկայացուցիչներից և ցույց ենք տալիս, որ մենք նման չենք իրենց»: Գոթերը կրում են սև ու մուգ գույներով հագուստ՝ վրան գանգեր, շրջված խաչեր, լսում են գոթական երաժշտություն և դիտում են սարսափ ֆիլմեր: Նրանց բնական հոգեվիճակը կոչվում է «angst»՝ տխրություն:
Հասարակության վերաբերմունքը ենթամշակույթների և դրանց ներկայացուցիչների նկատմամբ միանշանակ չէ. ոմանք գտնում են, որ դրանք չարիք են ու վտանգավոր են հասարակության համար, պետք է պայքարել դրանց դեմ, իսկ մյուսները ավելի հանդուրժող են՝ ենթամշակույթները համարելով ժամանակակից մշակույթի բաղկացուցիչ մաս:
22-ամյա Անին ժամանակին էմո – ենթամշակույթի ներկայացուցիչ է եղել․ «16 տարեկան էի, երբ սկսեցի հետաքրքրվել էմոներով, նրանց գաղափարախոսությամբ: Իմ ՝ նման շրջապատում հայտնվելուն նպաստեցին երկու հիմնական գործոն՝ խնդիրներ ընտանիքում՝ ծնողներիս հետ, և էմո ծանոթ ունենալը, ով էլ ինձ «ուղեկցեց» դեպի այդ ենթամշակույթը: Արդեն գրեթե երեք տարի է, ինչ այլևս կապ չունեմ էմոների հետ, և ապրում եմ ոչ թե ինչ-որ փոքր խմբի համար ձևավորված, և այդ միջավայրում ընդհանուր դարձած գաղափարներով ու արժեքներով, այլ իմ սեփական մտքերով ու դատողություններով: Այդ միջավայրից դուրս գալու համար ինձ շատ օգնեցին ծնողներս, թեև սկզբնական շրջանում ավելի շատ նրանց հակադրվելու համար էի մնում խմբում: Բայց եթե անկեղծ լինեմ, երբեք էլ ինձ այդ միջավայրի, այդ խմբի լիարժեք անդամ չեմ համարել կամ զգացել, որովհետև այն ընկալում էի ոչ թե որպես կոնկրետ հոգեվիճակ, ինչպես լինում է սովորաբար, այլ իմ խնդիրներից կտրվելու, փախչելու միջավայր: Չեմ ուզում տպավորություն ստեղծվի, թե դուրս գալով այդ խմբից, վատաբանում եմ էմո-ենթամշակույթը, բայց մի բան հաստատ կասեմ՝ այդ խմբերում հայտնվող դեռահասների մոտ կան նման խնդիրներ, ինչ ինձ մոտ է եղել, և նրանք պարզապես փախչելու, ինչ-որ նոր միջավայրում իրենց դրսևորելու վայր են փնտրում: Նրանցից շատերը հայտնվում էին խմբի մեջ՝ բացարձակ անտեղյակ լինելով էմոների գաղափարախոսությանը, պատմությանը: Այս ամենը ըստ էության մեր իրականության մեջ խախտում է իսկական «էմոյական կուլտուրան», քանի որ ստացվում է մի տեսակ «չձևավորվածների» համախմբում, իսկ դա ամենևին այն չէ, ինչ դրված է էմոների գաղափարախոսության հիմքում»:
Հարցին, թե ինչպիսի՞ն է հասարակության վերաբերմունքը էմոների նկատմամբ, Անին պատասխանեց, որ այդ տարիների ընթացքում ոչ մի դրական վերաբերմունքի չի արժանացել մարդկանց կողմից․ «Խնդիրներ միշտ ունեցել եմ թե´ ծանոթներիս, թե´ անծանոթ մարդկանց հետ: Հատկապես շատ էին հակասությունները մեր տարեկից երիտասարդների հետ, եղել է դեպք, երբ մի անգամ մի քանի հոգով ծեծի ենք ենթարկվել նրանց կողմից: Մեր հասարակությունը պատրաստ չէ իր ներսում հանդուրժելու սովորականից տարբերվող՝ ոչ ֆորմալ ապրելակերպով մարդկանց»:
26-ամյա Ալբերտը մեկ այլ՝ Հայաստանում վերջերս ձևավավորվող ենթամշակույթի՝ հաքերների ներկայացուցիչ է․ «Մասնագիտությամբ ծրագրավորող եմ, և համակարգչով կամ ծրագրերով հետաքրքրված լինելը կարելի է ասել արյանս մեջ է: Ինձ չեմ համարում այս ենթամշակույթի մոլի հետևորդ, բայց այն, որ այսօր չեմ կարողանում հրաժարվել իմ այս ապրելակերպից՝ փաստ է: Այս ամենը օդ ու ջրի նման անհրաժեշտ է ինձ: Հաքերները իրենց առաջ խնդիր են դնում՝ այս կամ այն ծրագիրը, համակարգը շարքից հանելու, կարևոր ինֆորմացիա հավաքելու և դրանք քաղաքական կամ այլ նպատակներով օգտագործելու, դրանք չհրապարակելու դիմաց գումար վաստակելու համար: Արդեն 7 տարի կլինի, ինչ զբաղվում եմ սրանով, բայց մի բան հաստատ կասեմ՝ այս տարիների ընթացքում երբեք չարակամորեն՝ գումար աշխատելու կամ որևէ համակարգ ամբողջությամբ շարքից հանելու համար ոչ մի կայք, ոչ մի ծրագիր չեմ «կոտրել»: Ես հաքերների ենթամշակույթի «սպիտակ գլխարկ»-ներից եմ, այսինքն՝ իմ գործունեության վտանգավորության աստիճանը դեռևս ցածր մակարդակի վրա է գտնվում: Կարելի է ասել, իմ մեջ ազգայնական տրամադրություններն են խոսում այդ պահին, քանի որ իմ «զոհերը» հիմնականում թուրքական և մեծ մասամբ ադրբեջանական կայքերն ու համակարգերն են լինում: Սկզբնական շրջանում պարզապես խաղերի կոդեր «ջարդելով», գաղտնաբառեր բացելով էի սահմանափակվում, բայց այսօր արդեն անցել եմ ավելի մեծ մասշտաբների՝ կայքերի ու ծրագրային համակարգերի: Անասելի զգացողություն եմ ունենում նրանց կայքերի վրա հաքերական հարձակման ժամանակ, կարծես «ազարտի» մեջ եմ ընկնում: Բայց եթե անկեղծ լինեմ՝ այս տարիների ընթացքում և նաև հիմա իմ ապրելակերպը փոխելու ցանկություն առանձնապես չեմ ունեցել և չունեմ: Նշեմ նաև, որ Հայաստանում այսօր հաքերական խմբեր որպես այդպիսին չկան, քանի որ իրավական հարթության մեջ դիտարկելիս՝ դրանք հանցագործություն կարող են որակվել, բայց որ ինձ նման շատ անհատներ կան, դա հաստատ է: Մենք մեր դաշտում «կոլեգաներով» չենք կարող ազատ ու բաց շփումներ ունենալ, բայց այնպես էլ չէ, որ բացարձակ անտեղյակ ենք միմյանցից: Ինչ վերաբերում է մեր նկատմամբ հասարակության վերաբերմունքին, ասեմ, որ մենք բավական փակ «կառույց» ենք, և եթե ինքներս չբարձրաձայնենք, շրջապատում ոչ ոք չի էլ իմանա մեր մասին, ուստի հեռու ենք հասարակության լավ կամ վատ վերաբերմունքից»:
Թե որքանո՞վ են երիտասարդական ենթամշակույթները, դրանք կրողները վտանգավոր հասարակության համար, կամ արդյոք պե՞տք է պայքարել դրանց դեմ, այս հարցերի պատասխանները փորձեցինք պարզել՝ խոսելով հոգևորականի և հոգեբանի հետ:
Արարատյան Հայրապետական Թեմի առաջնորդանիստ Սուրբ Սարգիս եկեղեցու խորհրդակատար Տեր Եսայի քահանա Արթենյանը, անդրադառնալով հարցին, նշեց, որ երիտասարդական ենթամշակույթների ներկայացուցիչների և հասարակաության միջև փոխհարաբերություններում խնդիր իսկապես գոյություն ունի․ «Հասարակությունը պետք է լինի հանդուրժող՝ մերժելով իրենց գաղափարախոսությունը: Ամեն դեպքում գործ ունենք մեր երիտասարդների հետ, ովքեր տարբեր պատճառներով հարել են այս կամ այն ուղղությանը: Հասարակության համար վտանգավոր լինելուց առաջ այդ ենթամշակույթներին հարելը նախ վտանգ է հենց իրենց՝ երիտասարդների համար: Ուստի առաջին հերթին պետք է դրա վրա ուշադրություն դարձնենք»:
Որպես հարցի լուծում՝ նա առաջարկեց խնդրին փոխըմբռնումով՝ առանց նախատրամադրվածության մոտենալ․ «Պետք է հասկանանք, թե ինչու են հարել այդ ուղղություններին և ինչպես կարող ենք իրենց օգնել: Եկեղեցու դիրքորոշումը միանշանակ բացասական է: Բայց պետք է նշեմ, որ եկեղեցին մերժում է ոչ թե անձին, այլ այն գաղափարախոսությունը, որը նա կրում է՝ տվյալ դեպքում խոսքը վերոնշյալ ենթամշակույթների մասին է»:
Հոգեբանը Նաիրա Գրիգորյանը, անդրադառնալով խնդրին նշեց, որ այն դեռևս հասունացման փուլում է գտնվում, և այժմ ոչ թե պետք է ընդգծված բացասական վերաբերմունքով պայքարենք ենթամշակույթների տարածման դեմ, այլ պարզապրես կանխարգելենք այն․ «Քանի որ ենթամշակույթների տարբեր խմբերում հիմնականում դեռահասներն են ընդգրկվում, այստեղ միանգամից նկատելի է դառնում, որ դա դեպրեսիոն որոշակի ժամանակաշրջանի հետ է կապված, ուստի ճիշտ վերաբերմունք ցուցաբերելով, կարելի է հեշտ լուծում տալ խնդրին: Հարցի լուծման առաջին քայլը պետք է լինի հասարակության հանդուրժող վերաբերմունքը, քանի որ դեռահասները հակադրվելու, իրենց անկախությունը ցույց տալու համար ասածը, որոշածը մինչև վերջ պնդելու հակում ունեն, և եթե կողքից անընդհատ արգելեն, սահմանափակեն նրանց, դա լրիվ հակառակ արդյունքին կհասցնի: Ցավոք, պետք է նշեմ, որ մեր հասարակությունը շատ բռնկուն ու կտրուկ է վերաբերվում այս հարցին: Երկրորդ քայլը երկխոսության գնալն է: Այդ խմբերում հայտնված մարդիկ բոլորն էլ ինչ-որ խնդիր են ունենում՝ ընտանիքում, շրջապատում, անձնական կյանքում: Հիմնականում նրանք այն կարծիքին են լինում, որ իրենք հասկացված չեն, մերժված են, և նոր միջավայր են փնտրում ինքնահաստատվելու, ինքնադրսևորվելու համար: Պետք է հասկանալ, թե ինչը նրանց դուր չի գալիս իրենց շրջապատում, մտերիմների հետ շփումներում և փոխզիջումների գնալ, ստեղծել այնպիսի միջավայր, որ նրանք բավարարվածություն, հոգեկան ներդաշնակություն զգան իրենց կենսակերպում, և այլ միջավայրերում դրանք չփնտրեն: Այս ամենը կարծում եմ էապես կնվազեցնի այն վտանգը, որը երիտասարդին մղում է տանից դուրս՝ փողոցում գտնելու ինքնադրսևորվելու իր միջավայրը»:
Մելինե Գյուլումյան
3-րդ կուրս
