Հայաստանի հարավային հատվածում է գտնվում մի տարածաշրջան, որը ներառում է երկրի բազմազան լանդշաֆտները, հնագույն պատմությունը և կենսունակ մշակույթը. Սյունիքն է: Սյունիքը ցնցող լեռնաշղթաների, պատմական տեսարժան վայրերի և ջերմ հյուրընկալության խճանկար է, որը ճանապարհորդներին կոչ է անում բացահայտել իր թաքնված գանձերը:
Սյունիքը բնութագրվում է իր լեռնային տեղանքով, տարածաշրջանում գերակշռող Զանգեզուրի լեռնաշղթայով: Կապուտջուղ լեռան, Մեղրիի և Կապույտ լեռների գագաթները ստեղծում են դրամատիկ ֆոն՝ արշավականներին և բնության սիրահարներին հրավիրելով անցնելու իրենց լանջերով և ականատես լինելու Հայկական լեռնաշխարհի համայնապատկերային տեսարաններին:
Հենց այդ բնության սիրահարներից և հայաստանյան ճանապարհորդներից Համո Կարեյանը պատմեց դեպի Սյունիք իր հեքիաթային ճանապարհորդության մասին.
«Սյունիքում բոլոր վայրերում եղել եմ, դրանց մասին խոսելով, ուղղակի չեմ փոխանցի այն իրականությունը, ինչ զգացել եմ… Ամենակարևորն այն է, որ մարդիկ պետք է գնան, տեսնեն և հասկանան, թե իրական Հայաստանը որտեղ է գտնվում, ու կորցնելու դեպքում ինչ է սպասվում հայերին: Սյունիքում լեռներն են ինձ կանչում, աշխարհագրական դիրքը: Զգացողություն է, որ ուրիշ երկրում եմ եղել…
Խուստուփին կարող ես անվերջ նայել ու չհոգնել: Խուստուփ լեռը ամենատպավորիչ վայրն է, որ երբևէ հանդիպել եմ, դուք էլ գնացեք ու տեսեք, թե իրական Հայաստանը որտեղից է սկսվում, ու թե այդ լեռներն ինչ ռազմավարական նշանակություն ունեն մեզ համար:
Մի տեսակ խանդ ու նախանձ կա, որ թշնամին տեսնում է այդ ամենը թեկուզ հեռվից…»,- ասաց Համոն…
Սյունիքի մշակութային հարստությունը տարածվում է նրա արվեստների և արհեստների վրա։ Տեղացի արհեստավորները ցուցադրում են իրենց տաղանդները բարդ ձեռագործ գորգերի, խեցեղենի և հայկական ավանդական խաչքարերի միջոցով: Այցելուները կարող են ընկղմվել արհեստանոցներում՝ ականատես լինելով սերնդեսերունդ փոխանցված մանրակրկիտ վարպետությանը:
Արմատներով Սյունեցի Աննին, ով 6 տարի է, ինչ Սյունիք չէր այցելել, այսօր կիսվեց ճանապարհորդությունից իր տպավորություններով:
«Սյունիքով իմ հուզիչ ճամփորդության ընթացքում ես հայտնաբերեցի հիասքանչ տեսարաններ, որոնք իրենց հետքն են թողել պատմության մեջ և տպավորիչ են իրենց գեղեցկությամբ:
Առաջին կանգառը Տաթևի հնագույն տաճարն էր՝ ճարտարապետական արվեստի պսակը՝ բարձր սարահարթի վրա։ Այստեղից բացվում է զարմանալի տեսարան դեպի Սյունիքի բնապատկերները՝ դարերի մասին գրքի էջերի նման՝ շողշողացող կանաչի տարբեր երանգներով։ Այս սրբավայրի մոռացված ուղիներով քայլելը պարուրված է հոգևոր ներդաշնակության և դարավոր իմաստության մթնոլորտով:
Հաջորդ հրաշքը գեղատեսիլ Քարահունջն էր։ Պատմությունն ու արդիականությունը միահյուսվում են նեղ փողոցների և կամուրջների այս քարե լաբիրինթոսում: Այստեղ, հնագույն քարե տների մեջ, հաճույքով հանդիպում էի տեղի ժողովրդին, խորասուզվում նրանց ավանդույթների ու սովորույթների մեջ։
Հետո ես գնացի Որոտանի կիրճով` բացահայտելով ամբողջ շքեղությունը: Այստեղ բնությունը բացահայտում է իր գաղտնիքները՝ ստեղծելով մի տպավորիչ պատկեր, որում իր արտահայտությունն է գտնում մարդու և բնության ներդաշնակությունը։
Ճամփորդությունս ավարտվեց Գորիս քաղաքում։ Սա մի վայր է, որտեղ քարը վերածվում է արվեստի, իսկ փողոցները միահյուսվում են պատմական ճարտարապետական գլուխգործոցներով։
Իմ ճանապարհորդության ընթացքում ես գտա ոգեշնչման նոր երանգներ՝ սիրտս լցնելով աշխարհի այս զարմանահրաշ անկյունի մեծությամբ:
Լեռների արանքում տեղավորված են հնագույն ամրոցներ, որոնք շշնջում են Սյունիքի պատմական նշանակության հեքիաթները», – պատմում էր Անին:
Մեղրի քաղաքը, որը գտնվում է Իրանի հետ սահմանի մոտ, աշխույժ կենտրոն է, որը գրավում է այցելուներին հայկական և պարսկական ազդեցությունների իր յուրահատուկ խառնուրդով: Մեղրու աշխույժ շուկաներն առաջարկում են տեղական արտադրանքի առատություն, ներառյալ հայտնի Մեղրիի նուռը և համեղ չրերը: Ճանապարհորդները կարող են համտեսել տարածաշրջանի յուրահատուկ խոհանոցը, որտեղ հայկական ավանդական ուտեստները հանդիպում են Մետաքսի ճանապարհից ոգեշնչված համերին: «Արաքսի հովտին ձգվող, լեռների ու քարերի հետ մի ամբողջություն դարձած, արևոտ ու մեղրի պես քաղցր քաղաք ես, Մեղրի։ Զարմանալին այն է, որ երբ անցնում ենք քո թեք բարձունքն ու հասնում ամենավերև, այնտեղից մի բուռ ես երևում։ Մի բուռ քաղաք, որ նման է երկնքից կտրված հրաշքի»,- ասում են ճանապարհորդները:
Մինչ Սյունիքը բնական և մշակութային շքեղության փարոս է, մարզը բախվում է մարտահրավերների, այդ թվում՝ հայաթափման և տնտեսական խնդիրների: Աշխատանքներ են տարվում կայուն զբոսաշրջության խթանման, մշակութային ժառանգության պահպանման և տեղական համայնքների հզորացման ուղղությամբ՝ հուսալով, որ Սյունիքի յուրահատուկ ինքնությունը կշարունակի բարգավաճել:
Սյունիքը վկայում է Հայաստանի հարուստ գոբելենի մասին, որտեղ պատմությունը, բնությունը և մշակույթը սերտաճում են: Երբ ճանապարհորդները այցելում են հարավային այս գոհարը, նրանք ոչ միայն բացահայտում են լանդշաֆտի գեղեցկությունը, այլև ժամանակի փորձություններին դիմակայած տարածաշրջանի ճկունությունը: Սյունիքն աշխարհին հրավիրում է բացահայտելու իր հրաշքները և մասնակցելու Հայաստանի հարավային գոհարի բացվող պատմությանը. Արի՛ Սյունի՜ք…
Ռոզա Ամիրջանյան
5-րդ կուրս
