Մարիամ Մուղդուսյանը նկարչուհի է: Ծնվել է 1988 թ. Տավուշի մարզի Բերդավան գյուղում: 2006-ին ավարտել է Փ. Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի պետական ուսումնարանը, 2006-2012թթ. սովորել է ԵՊՀ լրագրության ֆակուլտետում՝ ստանալով նախ բակալավրի, այնուհետև մագիստրոսի աստիճան: 2014 թվականին ընդունվել է ԵՊՀ ասպիրանտուրա՝ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետ: 2016 թ. ավարտել է ԵԳՊԱ գեղանկարի բաժինը՝ ստանալով մագիստրոսի աստիճան: 2014 թվականին հիմնել է Մուղդուսյան արվեստի կենտրոնը որտեղ անվճար դասավանդում է նկարչություն անապահով ընտանքի երեխաներին:
-Ինչպե՞ս սկսվեց նկարչություն-լրագրություն-նկարչություն ճանապարհը:
-Ի սկզբանե, ես շատ հստակ կողմնորոշում եմ ունեցել, փոքր տարիքից նկարել եմ, հետո ավարտել եմ Փ. Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի պետական ուսումնարանը: Նույն տարում ընդունվել եմ ԵՊՀ Ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետ, ֆակուլտետի ընտրությունը նախապես պլանավորված չի եղել, այլ պատահական`վիճակահանության սկզբունքով է ստացվել: 2006թ.-ն էր, ինձ համար ակնհայտ էր, որ գեղարվեստի ակադեմիայում չեմ շարունակելու կրթությունս, ունեի մի շարք օբեկտիվ և սուբեկտիվ պատճառներ: Քանի որ հայոց լեզու գիտեի, գրականություն սիրում և կարդում էի, դասախաոսներիցս մեկի հետ անգլերեն պարապեցի, աշխատեցի ինձ վրա և ընդունվեցի: Սկզբունքը հետևյալն էր, եթե անվճար ընդունվեմ անպայման կգնամ, եթե ոչ`ոչ: Այնպես ստացվեց, որ քննությունները հանձնելուց հետո անվճար համակարգում սովորելու հնարավորություն ստացա: Իհարկե, կար որոշակի նախապատմություն նույնպես, ես միշտ սիրել եմ տեքստեր գրել և աշխատել դրանց հետ, այդ իմաստով դա շատ օգտակար է եղել: Երբեք չեմ դադարել նկարել, նկարչությունը բոլոր կրթական հաստատություններում որտեղ եղել եմ, ինձ համար առաջնային է եղել, բացարձակ առավելություն է ունեցել: Իրականում դրանք համեմատելի չեն, ինձ համար լրագրությունը չի պարունակում այն խորությունը, որ ունի արվեստը: Ունեն թերևս մեկ ընդհանրություն` ստեղծագործականությունը, երկու ոլորտում էլ առկա է, բայց ես կարողացել եմ ինչ-որ մի տեղ տարածության մեջ համատեղել լրագրությունը և նկարչությունը, հասնեմ նրան, որ դրանք չհակասեն իրար, այլ մեկը մյուսին լրացնի: Լրագրությունը բնավորություն է ձևավորում, ձևավորում է առօրյան, մտածողությունը, անհատականությունը, ինչը, անշուշտ, ազդում է նկարչության մեջ, այս իմաստով ինձ շատ մեծ բան է տվել պետական համալսարանը և հատկապես մեր ֆակուլտետը: Ես չեմ խոսում առարկաների մասին, այլ մարդկային հարաբերությունների, ռեսուրսի, հոգևոր բավարարվածության տեսակետից պետհամալսարանը լիովին կատարել է իր գործառույթը:
-Առահասարակ մանկության տպավորությունները մարդուն ուղեկցում են ողջ կյանքի ընթացքում, Ձեր նկարներում տեղ գտե՞լ են Բերդավանի պատկերները, գույները:
-Անշուշտ, մարդու ապրած ամեն օրը իր արվեստի, ստեղծագործականության և ընդհանրապես մտածողության վրա ազդում է: Բերդավանից և ընդհարապես Տավուշից իմ մեջ խորը արմատացած են մնացել մեր անվերջ անտառները: Ծառեր շատ եմ սիրում և ամեն տեղ ծառ եմ փնտրում: Նույնիսկ, երբ ուղղակի քաղաք եմ նկարում, իսկ մի ժամանակ քաղաքային տեսարաններ շատ էի նկարում, իմ մեջ այդ անտառների գիտակցությունը և անտառի նկատմամբ կարոտն ու սերը մնացել Է: Հնարավոր է, ինչ-որ փուլային շրջանում այդ ծառերը չարտահայտվեն, բայց ծառերի նկատմամբ սերը միշտ կա: Երբ որ ես փորձում եմ ինձ ինչ-որ մի լավ տեղ պատկերացնեմ, ես աչքերս փակում եմ և ծառեր ու անտառներ եմ տեսնում ու հասկանում եմ, որ մակությունից բերած հիշողություն է, որ անընդհատ դեպի դա եմ վերադառնում: Հիմա Բերդավանն իմ մեջ միայն տխուր ասոցացիաներ է առաջացնում` անընդհատ հնչող կրակոցների պատճառով: Նկարչության մեջ մարդիկ են շատ ազդում, իմ նկարները կարծում եմ էմոցիոնալ են ստացվում: Հոգեբանական դիմանկարներ եմ շատ սիրում անել, անդրադառնում եմ անձի ներսում կատարվող երկատումներին, հատկապես վերջին շրջանում կնոջ էմանսիպացիայի խնդիրներին եմ անդրադառնում:
-Դուք կոնկրետ ժանր չունեք, որով ստեղծագործում եք. նկարել եք և´ ծաղրանկարներ , և´ դիմանկարներ: Ինչո՞վ են պայմանավորված այդ ժանրային անցումները:
-Մի քանի տարի քաղաքում շրջող` մեծ գլխով էմոցիոնալ մարդկանց եմ նկարել: Անցյալ տարին շրջադարձային է եղել իմ կյանքում բոլոր իմաստներով և անցում եմ կատարել ավելի դասական նկարչությանը`նատյուրմորտներ, բնապատկերներ, դիմանկարներ: Ըստ էության, ժանրայինը այդքան էլ կապ չունի, որովհետև փուլի առումով այդ նկարները մի ընդհանրություն ունեն: Բայց ոճային տեսակետից ես շատ փոփոխվող նկարիչ եմ ինձ համարում, երբեմն կարող է թվալ, թե նույն մարդը չի նկարել մեկ տարվա տարբերության նկարները: Ես չեմ կարողանում մի ոճի մեջ մնալ, եթե սպառում է իրեն այդ շրջանը, ես ուղղակի փոխում եմ, ինձ չեմ կաշկանդում և այդ անցումները շատ բնական են լինում:
-Ձեր նկարները ցուցադրվել են տարբեր երկրներում, դա այնքան էլ հեշտ չէ, ինչպե՞ս հաջողվեց:
-Տարիներ առաջ ես արվեստանոց չեմ ունեցել, անգամ չեմ պատկերացրել, որ հնարավոր է քաղաքի կենտրոնում արվեստանոց ունենամ և դա քիչ է, մի բան էլ կարողանամ իմ հաշվին 30-ից ավելի երեխա իմ կենտրոնում ընդունել և իրենց հետ աշխատել: Ես չեմ պատկերացրել, որ այդպես կլինի: Տարիներ առաջ ես անգամ չէի կարող ինձ թույլ տալ վճարովի համակարգում սովորել որևէ բուհում, բայց կյանքը այդպես շրջապտույտներով է, որտեղից որտեղ կարող ես հայտնվել: Ես գիտեմ, որ կարևոր գործիքը գիտելիքն է, և գիտակցությունը քո կյանքում, քո դերի մասին. դու ո՞վ ես, ինչպիսի՞ն ես քեզ տեսնում, որտե՞ղ ես քեզ տեսնում: Ստացվել է, պատահաբար համացանցով տեսել են, իմիջիայլոց, շատ ակտիվ չեմ եղել: Հրավիրել են, սկզբում անլուրջ եմ վերաբերվել, չեմ ընդունել, հետո նորից հրավիրել են, մեկ-երկու` սկսվեցին առաջարկներ, հրավերներ: Շատ օգնել է լեզվի իմացությունը և, անշուշտ, համալսարանական կրթությունը: Այսօր արվեստում կան միջազգային մարտահրավերներ, որոնց դու պետք է հասու լինես, դրանցից ամենակարևորը լեզվի իմացությունն է: Շատ նկարիչներ չեն կարողանում դուրս գալ, ներկայանալ, որովհետև իրենք չեն կարողանում հարթել այդ ճանապարհը:
-Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ձեր նկարների մասին այս բնորոշումը. «Մարիամի նկարներում միշտ մի երրորդ ներկայություն կա, մարդկային չափումներից դուրս, բայց իրական»:
-Չգիտեմ, շատ են ասում, որ այս շրջանում նկարներս մի քիչ միստիկ են ստացվել, հիմա, երբ նկարում եմ, որևէ ռացիոնալ բացատրություն չեմ կարող տալ: Հետո կարող է որոշակի բազային հիմքի վրա ինչ-որ մեկնաբանություններ լինեն, բայց պրոցեսում ես ռացիոնալ բացատրություն չունեմ, չգիտեմ` ո՞նց է ստացվում, այդպես ուղղակի ստացվում է: Ես մարդու մեջ հոգեբանությանն եմ շեշտադրում, անգամ նատյուրմորտի կամ բնապատկերի մեջ հնարավոր է այդ հոգեբանությունը ներմուծել ու ներդնել, հնարավոր է դրանց հետևանքով է, որ ես չունեմ ռացիոնալ բացատրություն: Արվեստը անհնար է բացատրել: Արվեստաբանները կարող են ինչ-որ բաներ ասել, իրականում դա չունի բացատրություն, բացառված է: Ի՞նչ է արվեստը, նայում ես և դու չգիտես ի՞նչն է քեզ կլանում, կարդում ես և դու չգիտես` ի՞նչն է քեզ կլանում, եթե դա ինչ-որ բացատրություն ունենար, բոլորը կստեղծագործեին: Չունի: Պետք չէ բացատրություններ որոնել դրանում, ուղղակի չկան: Մենք գրում ենք արվեստաբանական տեքստեր, ինչ-որ վերլուծություններ և այլն, բայց ճշմարտությունն այն է, որ այդ անբացատրելի ջիղն է հենց արվեստը, արվեստը մազից է կախված:
–Ինչպե՞ս եք վերաբերում պատվերով նկարներին. դա սահմնանափակու՞մ է նկարչի ազատությունը, թե՞ ոչ:
-Ընդհանրապես պետության ամենակարևոր գործառույթներից մեկը պետք է լինի պետական պատվեր իջեցնելը: Այդքան Խորհրդային միությունից բողոքում ենք, բայց մենք կերպարվեստի, գրականության, բոլոր բնագավառներում այդ ժամանակ ենք ունեցել վերելք ու հրաշալի արվեստագետներ, որովհետև, այդուհանդերձ, եղել է պետական մոտեցում: Պատվերներ շատ հազվադեպ են լինում, և ես ինքս աշխատում եմ չանել սուբյեկտիվ տեսակետից, բայց եթե պետական մակարդակի մասին խոսենք` պետք է լինի, հիմա չկա: Հիմա չի լինում պետական պատվեր, օրինակ` նկարել Սասունցի Դավիթ, կամ օրինակ ` Վահագն աստծուն, ամեն ինչ թողնված է անհատի հույսին, իսկ անհատը ոնց կարողանում է գլուխը պահում է: Իսկ ընդհանրապես, նկարիչն ապրում է իր նկարը վաճառելով, այդպես ճիշտ է, բայց Հայաստանում նկարիչների ճնշող մասը չի կարողանում այդպես իր գոյատևման հարցը լուծել, նկարները քիչ են գնում, պատվերներ չեն լինում: Պատվերը նորմալ բան է, եթե չի հակասում քեզ, իսկ քո ստեղծագործականությունը այնպիսի ամենօրյա պրոցես է, որ պատվերը չի հակասում, չի էլ օգնում, կարողանու՞մ ես տեխնիկական առումով, անում ես: Բայց պետական մոտեցումը պետք է լինի, պարտավոր են անել, մենք մեր հաշվին պահում ենք բազմաթիվ պետական կառույցներ, որոնք արվեստագետին, նկարչին օգնելու, առաջ տանելու քաղաքականություն որևէ տեսակետից չեն վարում:
–Կենտրոնը բացելու միտքը ինչպե՞ս ծնվեց:
-Տեսե´ք, որքան էլ տարօրինակ է, բայց արվեստի կրթօջախից գալով ուսումնական մեկ այլ հաստատություն, փաստորեն, ես հենց այնտեղ հասկացա, որ այնքան շատ եմ սիրում նկարչությունը, որ առանց դրա չեմ կարող պատկերացնել իմ կյանքը: Դրանից հետո ուսումս շարունակեցի Գեղարվեստի պետական ակադեմիայում, և 3 տարի առաջ կիրքը դեպի արվեստը, դեպի նկարչությունը ինձ մոտ միտք հղացրեց ունենալու սեփական արվեստի կենտրոնը, որտեղ կհաճախեն հիմնականում անապահով ընտանիքի երեխաներ: Ի սկզբանե, դա պարզապես իմ արվեստանոցն էր, ես ընդամենը կարողանում էի յոթ-ութ երեխայի հրավիրել ինձ մոտ, աշխատել նրանց հետ: Աստիճանաբար մեծացավ, մեծացավ և գլորվելով` ինչ-որ մեծ ալիք դարձավ, 8-ը դարձավ 15, 15-ը` 20, 20-ը` 30, հիմա մենք 42-ն ենք, որոնցից 30-ը անապահով ընտանիքների երեխաներ են: Երկու մասի է բաժանված, նրանք հիմնականում շատ խոցելի ընտանիքների երեխեք են` կյանքի դժվարին իրավիճակներում հայտնված, ասենք` հաշմանդամություն ունեցող, անապահով ընտանիքների, քրեակատարողական հիմնարկներում գտնվող կանանց երեխաներ, նրանք մեր կենտրոն անվճար են գալիս դասերի, և ունենք մարդիկ, ովքեր ի վիճակի են որոշակի գումար տալ իրենց երեխաների համար անհրաժեշտ նյութեր ձեռք բերելու համար: Այդ մարդկանց համար սահմանել ենք մինիմալ գներ մեր տրամադրած կրթական համակարգի մոդելի ու ծառայությունների դիմաց, որոնց շնորհիվ կարողանում ենք դասերին մասնակից դարձնել հիշյալ խմբի երեխաներին, որովհետև հիշյալ խմբի համար մենք ներկեր չենք կարող ձեռք բերել, և այդ տված գումարով գնում ենք ներկեր երկու խմբի համար: Տարածքի վարձակալությունը, մնացած բոլոր ծախսերը ես անձամբ մի քանի տեղ աշխատելով, այդ թվում և լրագրությամբ, կարողանում եմ ապահովել մինչ այս պահը: Եվ շատ հիմնային է, մենք ամեն ամիս մտածում ենք` կենտրոնը փակե՞լ, թե՞ չփակել: Տարածքի խնդիր չունենալու դեպքում մենք կարող ենք մեր շահառուների թիվը հասցնել 100-200 հոգու: Մշակույթի նախարարությունում մեր մասին գիտեն, դիմել եմ պաշտոնապես և ոչ պաշտոնապես, հիմնականում պատասխանել են, որ իմաստ չունի, այդուհանդերձ, գուցե նորից դիմեմ: Անհատների ենք շատ դիմել, պետական մարմիններին էլ ենք դիմել, հիմնականում մերժել են: Միայն նախորդ վարչապետի օրոք մեզ օգնել են տարածքի ջեռուցման հարցը լուծել, որովհետև ձմռանը մենք չենք ջեռուցում: Այս տարի մենք որևէ տեղից օգնություն չենք ստացել, անձամբ իմ սեփական միջոցներով կարողացել եմ լուծել այդ հարցը:
–Ի՞նչ խնդիրներ ունի այսօր Հայաստանում ապրող արվեստագետը:
–Կարծում եմ, այսօր արվեստագետները շատ խնդիրներ ունեն, իմ դիտարկմամբ` վերջին 20-25 տարում պետական քաղաքականություն է տարվել արվեստագետին անատամ դարձնելու ուղղությամբ: Մտավորականի խոսքը այլևս արժեզրկված է, մտավորականները` նրանք, ովքեր հասել են որոշակի արդյունքի, դիրքի, հիմնականում վախենում են, գործում է ինքնագրաքննություն: Արվեստագետն այսօր խնդիր ունի հասարակությունից մի քայլ առաջ լինելու, ուղղորդելու, օգնելու և դրա մի մասը լինելու: Շատ- շատերը կտրված են հասարակությունից. երեք խմբի են բաժանված` դժգոհներ և հետևաբար չգործողներ, նրանք, ովքեր փորձում են ինչ-որ բան անել, բայց չեն կարողանում, որովհետև խոսքը արժեզրկված է և լծակներ, գործառույթներ չունեն, և երրորդը` անտարբերները:
Նանե Պետրոսյան
2-րդ կուրս
