«Եթե դու այսօր չհարգես քո անցյալը, վաղը նոր սերունդը չի հարգելու քո ստեղծածը». լուսանկարիչ Հայկ Բիանջյան

Journalist.am-ը զրուցել է «Soviet Club» թանգարան-ակումբի հիմնադիր Հայկ Բիանջյանի հետ լուսանկարչության, կոլեկցիաների և ակումբի հիմնադրման մասին։

Հայկը՝ լուսանկարիչ

-Դուք մասնագիտությամբ լուսանկարիչ եք և Ձեր ձեռքի տակ ունեք հին Երևանի լուսանկարները։ Ինչպե՞ս ստացվեց, որ որոշեցիք նման լուսանկարներ անել։

-Նախ ասեմ, որ լուսանկարչությունից առաջ երկար տարիներ նկարչությամբ եմ զբաղվել, հետո գեղարվեստական լուսանկարչությամբ տարվեցի, 2003 թվականից սկսեցի նկարել անհետացող Երևանի պատմությունը։ Բավականին երկար ժամանակ նկարեցի։ Մոտ 100 հազարից ավելի լուսանկարների արխիվ ունեմ, բայց, ցավոք, ոչ մի բան չպահպանվեց, դրա համար որոշեցինք այս նախագիծը ստեղծել (խոսքը «Soviet Club» թանգարան-ակումբի մասին է)։

-Ի՞նչ շինությունների լուսանկարներ եք պահպանել։

-Շատ տարբեր։ Նախասովետական շրջանի հին շենքերի. այնտեղ հայտնի Աֆրիկյանների շենքն էր, որ քանդվեց, Բուզանդի, Արամի փողոցների վրայի շենքերն էին, Հյուսիսային պողոտայի տարածքում գտնվող շենքերը, հետո արդեն սովետական ժամանակաշրջանի՝ Փակ շուկան, Երիտասարդական պալատը…

-Այսինքն՝ միայն Երևանի տարածքում եք արե՞լ լուսանկարներ։

-Ոչ, նաև Հայաստանի մարզերում եմ արել լուսանկարներ, բայց այնտեղ ավելի շատ նկարել եմ Սովետական շրջանի գործարանները։

-Այդ օրերին շինությունները պահպանելու համար մարդիկ պայքարի էին դուրս գալիս։ Համարո՞ւմ եք, որ լուսանկարչությունն էլ պայքարի ձեր տեսակն էր։

-Դե իհարկե։ Եթե չլուսանկարեի, շատ շենքեր սուսուփուս քանդում էին: Այն ժամանակ չկային սոցիալական ցանցեր, և հասարակությունը շատ անտարբեր ու անտեղյակ էր էդ ամեն ինչից։ Ուղղակի, ցավոք, էնքան արագ ամեն ինչ քանդվեց, որ ոչ մի բան իրականում փրկել չհաջողվեց։

-Հին Երևանի ո՞ր անկյունն էր Ձեզ ամենից հոգեհարազատ։

-Շատ կան անկյուններ։ Փակ շուկայի կորուստը ինձ համար, էսպես ասած, անձնական կորուստ էր, որովհետև փոքր ժամանակ պապիկիս հետ ես այդ շուկան միշտ այցելում էի, իմ մանկական հիշողություններն են նաև կապված այդ շուկայի հետ։ Երիտասարդական պալատի պտտվող սրճարանն էր հարազատ. հայրիկս մեզ տանում էր այնտեղ՝ պաղպաղակ ուտելու։

Մենք մի ամբողջ շերտ, մի ամբողջ սերնդի հիշողություն ոչնչացրինք,՝տեղը մոլեր, դատարկ ինչ-որ տերետորիաներ թողնելով։ Նույն «Детский мир»-ի շենքը, որ 20 տարուց ավելի դատարկ է, ու չես հասկանում՝ ինչ նպատակով էդպես արագ քանդվեց։ Ի՞նչ ասեմ, մենք սովոր ենք միայն լացելով ու լուսանկարներ նայելով սիրել Երևանը։

-Այժմ զբաղվո՞ւմ եք լուսանկարչությամբ։

-Շատ քիչ, քանի որ այս ակումբը շատ մեծ ժամանակ է խլում։ Էս ամբողջ  իրերի մեծ մասը եկել են էդ շենքերից, որտեղ որ լուսանկարել եմ, էդտեղից պեղել էին շատ հետաքրքիր արխիվներ, լուսանկարներ, կենցաղային շատ-շատ տարբեր իրեր, որ հետո դարձավ էսպիսի նախագիծ։

Հայկը՝ կոլեկցիոներ

-Բացի լուսանկարիչ լինելուց նաև կոլեկցիոներ եք և ունեք Խորհրդային շրջանի և Հին Երևանի հետ կապված բազմաթիվ իրեր։ Ե՞րբ և ինչպե՞ս հղացավ այդ միտքը։

-Կարելի է ասել՝ 2003 թվականից, երբ որ Հրապարակի տակ գտնվեց էդ հին քաղաքը։ Էնտեղ առաջին գտածոները հին՝ 14-15-րդ դարի մանր, կերամիկական, ջարդված կտորներ էին։ Սկսեցի նման բաներ հավաքել՝ որպես հիշողություն էդ ամեն ինչից, որովհետև դա էլ փակվեց գնաց։ Շատ-շատ տարբեր իրեր էի գտնում էդ մառաններում։ Մարդիկ տունը թողնում, գնում էին, մեծ մասը չէին էլ վերցնում իրերը, բայց դե շատ հետաքրքիր կոլեկցիաներ, լուսանկարներ, նամակներ, խաղալիքներ, շատ տարբեր իրեր կային, որոնք հետո արդեն իմ տարածքում էին հայտնվում, ու մինչև հիմա էլ էդ ամեն ինչը դեռ մինչև վերջ ցուցադրված չի, քանի որ մեր ակումբի տարածքը էդքան մեծ չի ու հնարավոր չի լինում էդքանը ցուցադրել։

-Ինչպե՞ս արձագանքեցին Ձեր ընտանիքի անդամներն ու հարազատները, երբ իմացան, որ ուզում եք հին իրերի կոլեկցիա հավաքել։

-Դե, ընտանիքիս անդամները արդեն աշխատում են իմ հետ. կինս է աշխատում, աղջիկս։ Իհարկե, դժվար է այդքան նվիրվել ու անել մի բան, որը շատ ժամանակ է խլում ու շատ դժվար է ինչ-որ  բան փոխել։ Շատ հաճախ տուն էին գալիս փոշոտ, կեղտոտ իրեր, որոնք շատերը աղբանոց էին նետում։ Դա ընդունելը երևի թե հեշտ չէր, բայց հասկանալով, ըմբռնելով, ինձ սիրելով նաև, հանդուրժել են, որովհետև իրականում պետք է ամեն ինչ պահել, հավաքել, որ չկորչի։

Հայկը՝ «Soviet Club»-ի հիմնադիր

-Ինչո՞ւ ընտրեցիք հենց Խորհրդային շրջանը։

-Դե, կարծում եմ՝ առաջին հերթին ես շատ լավ հիշողություններ ունեմ՝ կապված իմ խորհրդային շրջանի մանկության հետ։ Պարզապես չէր կարելի այդ ձևով վերաբերվել 70 տարվա անցած մի ժառանգության, որը շատերը սևացնում ու քաղաքականացնում են։ Իհարկե՝ Խորհրդային միությունը անթերի երկիր չի եղել, բայց շատ-շատ լավ հիշողություններ կան՝ կապված մարդկանց, այդ շրջանի Հայաստանի, նամանավանդ՝ Խորհրդային Երևանի հետ։

Երևանը Երևան է դարձել Թամանյանից հետո, այսինքն՝ Խորհրդային ժամանակաշրջանում, բայց այսօր, եթե իջնեք քաղաքի կենտրոն, էն Խորհրդային Երևանից, Թամանյանական Երևանից գրեթե ոչինչ չեք գտնի։ Դրա համար որոշեցի մի անկյուն ստեղծել, որտեղ ուղղակի չեք պատկերացնի, մարդիկ գալիս են ու ինչպիսի էմոցիաներով են մեզ մոտից հեռանում։ Շատերը չեն հասկանում, ինչ-որ քաղաքական բաներ են ուզում փնտրել էստեղ, բայց ով գալիս ու մտնում է շեմից ներս, հասկանում է, որ եկել է բարի հիշողություններով լի մի վայր ու ինքն էլ էդ ամեն ինչի մասնակիցն է դառնում։ Ու հիշում են, ուրախանում, պարում։ Կարելի է ասել՝ մեր ակումբը խորհրդային ժամանակաշրջանը նկարագրող հետաքրքիր երևանյան անկյուն է դարձել։

-Նախքան «Soviet Club»-ի հիմնադրումը որոշել էիք Խորհրդային թեմատիկայով թանգարան բացել։ Փաստորեն՝ իրականացրել եք Ձեր նպատակը՝ համատեղելով թանգարանը ռեստորանի հետ։ Պատմեք դրա հիմնադրման մասին։ Ինչո՞ւ որոշեցիք համատեղել։

-Առաջին հերթին՝ ինքը, կարելի է ասել, ոչ թե ռեստորան է, այլ թանգարան-ակումբ, որը ունի նաև սննդի սպասարկման հնարավորություն։ Քանի որ մենք ուզում ենք մարդկանց լրիվ մտցնել այդ ժամանակաշրջանի մեջ և ունենք մեծ քանակությամբ գնված սպասք սովետական շրջանի տարբեր թեմատիկ ռեստորաններից, մտածեցինք, որ մարդկանց կհետաքրքրի նաև սնունդը։ Օրինակ լիմոնադը մեզ մոտ հին «Բուրատինո» էտիկետկայով է մատուցվում, որ հատուկ մեր ակումբի համար են արտադրում։ Մեր կոլեկցիայում ունենք նաև օրիգինալ սովետական արտադրության օղի, կոնյակ։ Եվ շատերը ասում են՝ «բա ոնց, ափսոս չի՞՝ խմենք»։ Իհարկե, դա մի օր վերջանալու է, բայց քանի որ մեր կոլեկցիան, ընդհանրապես, բավականին մեծ է, տարիների ընթացքում է հավաքվել, ուստի մենք թույլ ենք տալիս, որ մարդիկ այդ ամենից օգտվեն։ Դե իհարկե, իրերը նաև կոտրվում են։ Բայց հիմնական նպատակը էստեղ ոչ թե հյուրերին ռեստորանով զարմացնելն է, այլ շփումը մարդկանց հետ։ Մարդիկ գալիս են էստեղ, էքսկուրսիաներ ենք անցկացնում։ Անձամբ ես եմ էդ էքսկուրսիաներն անցկացնում և, շատ տարբեր, հետաքրքիր ճանապարհորդություններ են իրենք ունենում իրենց կյանքի ժամանակաշրջաններով, սկսած 8մմ-անոց լենտայով «Ну погоди» մուլտֆիլմը դիտելուց մինչև 30-ական թվականների патефон-ը։ Որոշեցինք անունը դնել «Սովետական ակումբ», ակումբ, որտեղ մարդը կարող է մասնակցություն ունենալ ամեն տեսակի ժամանցի։ Օրինակ, երբ ծնողները գալիս, նստում են սեղանի շուրջը, երեխաները գնում են ատրակցիոններով են խաղում, այդ սարքերն են ուսումնասիրում, տպագրական մեքենայով են տպում, ու դա նաև ուսուցողական ու ճանաչողական բնույթ է կրում, քանի որ էդ երեխեքը մաքսիմում կինոներում են տեսել էդ ամեն ինչը։ Դրա համար ակումբը նաև շատ հետաքրքիր է նոր սերնդի երեխաների, երիտասարդների համար։

-Իսկ այդ աշխատող սարքերը, ատրակցիոնները որտեղի՞ց եք ձեռք բերել։

-Տարբեր, շատ տարբեր փնտրտուքների արդյունքում։ Գնել ենք և Ռուսաստանից ենք բերել, Վրաստանից ենք բերել, բայց իհարկե՝ ամենահետաքրքիր էքսպոնատները գտել ենք Հայաստանի մարզերից և Երևանից։ Օրինակ ատրակցիոնները գնել ենք «Հաղթանակ» զբոսայգուց և Գյումրիի նմանատիպ սովետական մեծ զբոսայգուց, որտեղ պահեստում մնացել էին, և եթե մենք չգնեինք, ցավոք, էդ ամեն ինչը հետո, որպես մետաղաջարդոն դեն կնետեին։

Կան սարքեր, որ չեն աշխատում, բայց մեր հյուրերն են շատ հաճախ ուղղորդում, թե ինչ ուղղությամբ կարելի է մտածել։ Այսինքն՝ երբ որ մարդը գալիս է, գազավորված ջրի սարքը տեսնում է, ասում է՝ «վայ ինչի՞ չի աշխատում», հասկանում ենք, որ հաջորդ տարի էդ սարքերից գոնե մեկ-երկուսը պետք է աշխատացնենք։ Ասում են՝ հատուկ կգանք ձեր ակումբ՝ էդ գազավորված ջրի համը զգալու համար։ Հիմա հազարավոր լիմոնադներ, կոկա-կոլաներ կան, բայց դա հիշողություն է, իսկ հիշողությունը ամենաթանկն է մարդու համար։

-Նպատակ ունեիք նաև հիմնել փոքրիկ Խորհրդային քաղաք։ Արդյո՞ք ինչ-որ քայլեր ձեռնարկել եք այդ ուղղությամբ։ Որտե՞ղ է լինելու, որքա՞ն տարածք է ընդգրկելու։

-Դե դա դեռ, էսպես ասած, ֆանտազիայի մակարդակով է, քանի որ երկար ճանապարհ անցնելուց հետո իմ գործընկերոջ հետ որոշեցինք, որ մեր ակումբը և կոլեկցիան պետք է հանգրվանեն այստեղ՝ Մետաքսի անվան Լենինի ֆաբրիկայի շենքի մի հատվածում, բայց մեր կոլեկցիան շատ մեծ է՝ մի մեծ պահեստում պահեստավորված։ Ի սկզբանե ինքը նախատեսված է եղել նմանատիպ ինչ-որ փոքր քաղաք կառուցելու համար, բայց, իհարկե, դա մեծ ֆինանսական ներդրումների կարիք ուներ։ Մենք մտածեցինք, որ ավելի ճիշտ կլինի՝ նմանատիպ մի փոքրիկ միավորից սկսել , տեսնել՝ թե իրեն ինչպես է դրսևորում։ Դեռ մի տարի չկա, որ մենք բացված ենք և շատ բաներ դեռ ընթացքում ենք սովորում, թե ինչը կհետաքրքրի մարդկանց, և ավելի շատ ուշադրություն ենք դարձնում դրան։ Մենք մարդկանց թույլ ենք տալիս ամեն ինչ էստեղ անել, ամեն ինչի ձեռք տալ։ Դա շատ դժվար է, որովհետև պետք է հետևես, որ զգույշ վերաբերվեն էքսպոնատներին, որպեսզի չջարդվեն, որովհետև հետագայում դրանք ծառայելու են մյուսներին։ Իհարկե՝ մեծ մասը հասկանում են, ըմբռնումով են մոտենում և իրենց էլ դուր է գալիս հենց այն, որ ուղղակի ապակու ետևից չեն նայում սովորական թանգարանների նման։

-Ի՞նչ նպատակներ ու երազանքներ ունեք ապագայի հետ կապված:

-Դե երազանքի մի մասը, կարելի է ասել, իրականացել է, բայց եթե դու ասես՝ իմ երազանքը իրականացել է, կյանքը շատ անհետաքրքիր կդառնա։ Առաջին հերթին երազանքս է, որ մենք մեր պատմությունը սիրենք և գնահատենք՝ ոչ միայն թանգարաններում պահելով, այլև իրական կյանքում։ Այն գիտակցությունն ունենանք, որ եթե դու այսօր չհարգես քո անցյալը, վաղը նոր սերունդը չի հարգելու քո ստեղծածը։ Դա ես չեմ հնարել, դա թեորեմ է։

Իսկ որպես գործնական երազանք կուզեի՝ մեր ակումբը ընդլայնվի։ Ինչ խոսք, քաղաքում տեղեր կան, որ կուզեի էդտեղ լիներ։ Օրինակ քաղաքի կենտրոնում՝ «Մանկական աշխարհ»-ի շենքում, կամ ասենք՝ «Արագիլ» սրճարանում, բայց դրա համար նախ ֆինանսավորում է պետք, հետո՝ պայմանավորվել սեփականատերերի հետ, իրենց համոզել, որ դա բարեգործություն չի, որ պահպանում ես պատմությունը, այլ նաև լուրջ բիզնես-նախագիծ է, որը ապացուցում է մեր ակումբը՝ աշխատելով ոչ քաղաքի կենտրոնում։

Սեդա Կյուրեղյան

3-րդ կուրս