Ադրբեջանական ագրեսիան հետ մղելու ժամանակ քաջաբար զոհվել է Արտակ Սարգսյանը։ Արտակը ծնվել է 2001 թ-ի փետրվարի 23-ին, Ռուսաստանի դաշնության Կալուգա քաղաքում։
Արտակի մասին զրուցել ենք քրոջ՝ Աննայի հետ։ Եղբոր մասին պատմող ամեն բառում Աննան կյանք ու սեր է դնում։ Իրենց կապը անասելի հզոր է ու անգամ մահն է անկարող ջնջել այդ իրողությունը։
«Մեր տարիքային տարբերությունը ինձ համար փոքրուց ակնհայտ է եղել, քանի որ Արտակն ամբողջովին իր վրա էր վերցրել ավագ եղբայր լինելու պարտականությունը: Ծնվածս օրվանից ես ունեի Նրան, և դա լավագույնն էր, որ կարող էր պատահել ինձ հետ: Դեռ փոքր Արտակն ինձ պաշտպանելու համար «թևերը փռում էր վրաս» ու ասում` Աննայիս բան չասե´ք»:
Ֆիզիկական կապը, որքան էլ շոշափելի է թվում, մեկ է, երբեք չի կարող գերադասելի լինել այն հոգևոր կապից, որ Աննան ու Արտակը պահում են երկրից-երկինք։ Աննան խոսում է մանկությունից ու հիշողություններն անգամ անցյալ չեն թվում։ Արտակը՝ միշտ է ներկա․ «Երբևէ չեմ ցանկացել ուրիշ եղբոր կամ քրոջ մասին, որովհետև, չնայած մեր մանկական վեճերին, մենք միշտ էլ իրար թև ու թիկունք ենք եղել, ես գիտեի, որ անկախ ամեն ինչից հզոր պաշտպան ունեմ: Վերջում անպայման գրկում էի նրան, թեպետ երբեմն դժվար էր համոզելը: Զրուցում էինք տարաբնույթ թեմաներից, կիսվում խնդիրներով, կատակում ու տխրում միասին: Արտակն ու ես ամենահարազատ եղբոր ու քրոջ օրինակն ենք եղել և ենք: Հիմա մեր տարիքային տարբերությունն արդեն 1 տարի է և «իմ օգտին»: Իհարկե դա ինձ չի խանգարում շարունակել Արտակին համարել իմ ավագ եղբայրը, խորհրդատուն ու ընկերը»:
Աննան դժվարացավ Արտակին նկարագրել մի քանի բառով, բայց մի բան հաստատ է՝ հերոսը ազնիվ, լուրջ, ընտանիքին, ընկերներին ու հայրենիքին նվիրված արժանի զավակ էր։
Մանկությունից եկած հիշողությունները, Ռուսաստանից Հայաստան վերադարձը Աննայի մոտ շատ լավ է տպավորվել․ «Երկուսս էլ Ռուսաստանում ենք ծնվել, ու պարզ հիշում եմ Հայաստան տեղափոխվելու օրը: Արտակը 7 տարեկան էր, ես` 5: Մտանք տուն ու վազեցինք տատիկիս ու պապիկիս սենյակ, բարձրացանք նրանց անկողնու վրա ու սկսեցինք թռվռալ` «Հա-յաս-տա՜ն» գոռալով: Այդքան վառ էր Հայաստանում մեր առաջին հիշողությունը»:
Մանկությունից եկած բակային խաղերը պատանեկության տարիներին Արտակը փոխարինել էր համակրգչային խաղերով։ Աննան լավ է հիշում՝ եղբայրը դրանց մեծ սիրահարն էր․ «Հերթական անգամ համակարգչի առաջ նստած էր, երբ հարցրի` կուզեր իմ փոխարեն եղբայր ունենալ: Հաստատեց` պատճառաբանելով, որ եղբայրն իր հետ կխաղար: Դա ամենամեծ մոտիվացիան էր, որ հենց ե´ս դառնամ իր անփոխարինելի խաղընկերը: Նույնիսկ հասարակ թվացող այդ խաղերում ունեցածս դժվարությունները միշտ հաղթահարելի էին դառնում Արտակի շնորհիվ»:
Արտակը նաև նպատակ ուներ ստեղծել իր սեփական համակարգչային խաղը։ Աննայի խոսքով՝ մտքում արդեն մշակել էր մի քանի տարբերակ։
Հերոս տղան շատ նպատակասլաց էր, կենսրուրախ ու կյանքով լեցուն։ Ռուսաստանից Հայաստան տեղափոխվելուց հետո ծնողների օգնությամբ կարճ ժամանակում կարողացավ հայերեն գրել ու կարդալ սովորել։ Արդեն ավելի հասուն տարիքում գերազանց տիրապետում էր անգլերենին և ռուսերենին։ Մինչ բանակ զորակոչվելը միաժամանակ ընդունվեց ԵՊՀ-ի տնտեսագիտության և ՀՖՀՀ-ի իրավագիտության ֆատուլտետներ։ Ընտրեց ֆրանսիական համալսարանը, ինչպես քույրն է ասում, Արտակն ուզում էր աշխարհում արդարություն հաստատել․ «Արտակս ցանկանում էր ծառայությունից հետո շարունակել ուսումն ու աշխատել ինտերպոլում․ սրանք իհարկե այն եզակի նպատակներից էին, որ եղբայրս բարձրաձայնում էր, ամենանվիրականների մասին երբեք չէր խոսում, սակայն կարծում եմ՝ առաջնային նպատակներից մեկը անփորձանք վերադարձն էր ծառայությունից»։
2019 թ-ի հուլիսի 21-ին Արտակը մեկնեց ծառայության։ Ծառայությունն անցնում էր Մարտակերտում։ Ընտանիքի անդամներին ծառայությունից ոչինչ չէր պատմում, նրանք էլ հարցեր չէին տալիս։ Աննան լավ է հիշում՝ եղբայրը ծառայությունից երբեք չի խուսափել, ավելին՝ ծառայելն ու հետագայում ուժային կառույցում աշխատելը Արտակի համար իր նպատակներին հասնելու հաջորդող քայլեր էին։
«Բանակ զորակոչվելուց օրեր առաջ որոշել էր հերթական անգամ նյարդերիս հետ խաղալ, հետո հորդորեց չնեղանալ իրենից, ծիծաղելով ասաց` «Գնամ բանակ, կռիվ լինի, մեռնեմ, կփոշմանես»: Ես իհարկե շատ հուզվեցի, ասացի` չխոսի նման բաներից, դա իրականություն չի՛ դառնալու: Կրկին ժպտալով ավելացրեց` կտենաս: Զգում էր, փաստորեն: Փոշմանում եմ»:
Սեպտեմբերի 27 ին սկսված չարաբաստիկ կռիվը ցավոք Արտակին ևս չշրջանցեց։ Արտակը զոհվեց հոկտեմբերի 29-ին՝ Ճարտար գյուղում։ Պատերազմի ողջ ընթացքում ընտանիքի անդամներին հանգստացել է՝ ասելով՝ հանգիստ եղեք ես 2-րդ գիծ եմ կռվում։ Միայն իր զոհվելուց որոշ ժամանակ անց են իմացել, որ Արտակը մարտնչել է Մատաղիսում, հետո ՝ Ճարտարում։
Աննան ու մայրը հերոսի հետ վերջին անգամ խոսել են հոկտեմբերի 27-ին․ «Պատերազմից գրեթե չի խոսել, նույնիսկ այդ օրերին տրամադրությունը բարձր էր, ոգևորում էր մեզ ու վստահեցնում` հաղթելու ենք, հետո հարցնում էր` ե՞րբ է պատերազմը վերջանալու, ի՞նչ են ասում: Այդ օրը սովորականից ավելի լուռ էր, խոսում էր ծանր, մեծ դադարներով: Մայրիկս հեռախոսն ինձ փոխանցեց` մտածելով, որ կկարողանամ տրամադրությունը բարձրացնել: Ինչպես միշտ հարցուփորձ արեց համոզվելու համար, որ ամեն բան կարգին է ինձ մոտ, ես էլ ասացի, որ նոյեմբերի 2-ից քննական շրջանը սկսում է, և լավ պատրաստվել եմ, ինչպես խոսք էի տվել։ Վերջում դժվարությամբ ասացի` մեր հերոսն ես, գիտես, չէ՞: Պատասխանեց` ա՜, ի՞նչ հերոս, վերջացրու: Մայրիկս էլ ասաց, որ իրեն շատ ենք սիրում, և մենք էլ լսեցինք նույնը` բա ես ձեզ ինչքա՜ն: Այդպես էլ խոսակցությունն ավարտվեց․․․»:
Ավարտվեց․․․ ցավոք ընդմիշտ․ «Պատարագի էինք, երբ մայրս հորիցս զանգ ստացավ, և իմացանք կատարվածի մասին: Բոլոր առումներով զգացի, որ կորցրի ամենաթանկին, հավատս և այն թևերը, որ մշտապես զգացել էի թիկունքում: Կյանքն իր երբեմնի ունեցած իմաստը կորցրեց, ու այդ պահին էր, որ մտածեցի` այլևս երբեք առաջվանը չեմ լինելու»:
Աննան Արտակին ապրեցնելու իր ձևն է գտել․․․ հիմա Արտակը ապրում է իր մասին գրված գրքում, որն Աննան վերնագրել է՝ «որ չկորչի պատերազմում»։
«Վերնագրեցի «որ չկորչի պատերազմում» հենց իր իսկ իմաստի համար, որ չկորցնենք տիեզերական այդ մարդուն, նրա ապրումները, անցած ճանապարհը, մտքերն ու կյանքը: Գրքում զետեղել եմ դրվագներ մանկությունից, պատանեկությունից` հասնելով մինչև բանակային կյանք ու նաև ընդգրկել եմ մեր ընտանիքի ու հարազատների ապրումները պատերազմից հետո: Իհարկե, իրադարձությունների կենտրոնում Արտակն է և նրա ծառայակից ընկերները, նույնիսկ իմ մասին գրել եմ երրորդ դեմքով և չեմ հիմնվել միայն մեր փոխհարաբերությունների վրա»:
Պատերազմն Աննային սովորեցրեց կարոտել առանց սահմանների ու սպասումի։ Նա այլևս կապուտաչյա տղային չի փնտրում ո՛չ երկնքում, ո՛չ էլ այլ մարդկանց մարմնում։
«Գրքումս մի հատված կա, որը լավագույնն է բնութագրում պատերազմ կոչվող չարիքը․ «Պատերազմին պարտվելը դրան հաղթելու պես բարդ էր լինելու, ու նույնիսկ եթե հաղթեին, երբեք չէին վայելելու դա, որովհետև հաղթանակն արցունքներ չի սրբում, և այն էլ պատերազմում, ուր հաղթանակ չկա»: Արտակն այլևս չէր վերադառնա, անգամ եթե ամբողջ Արցախը էլի իրենը լիներ»:
Ժամանակը գուցե բուժում է վերքերը, սպիացնում դրանք, սակայն պատերազմի վերքերը Սարգսյանների ընտանիքում թարմ են․․․
«Գիտե՞ք, ես ամեն օր խոսում եմ իր հետ, եթե տեսնեի, կասեի` պաթոս չկա խոսքիս մեջ, ես իսկապես ատում եմ մենակությունը: Կասեի` ինքը կարոտ է ու պաշտելիք, ամենահարազատն է, միակն ու լավագույնը: Կասեի` իրեն այստեղ սիրում են, հիշում են ամեն օր, ամեն վայրկյան, ճաշելիս չորրորդ աթոռը միշտ ազատ է, իսկ մեր մտքերը` միշտ լիքը: Կասեի` ներիր ինձ իմ արցունքների, իր նկարներով կիսվելու ու իր մասին այսքան շատ խոսելուս համար: Կասեի` իր իրերն իրենց տեղում են, հագուստը` ևս, որովհետև միշտ իրեն սպասում ենք: Եվ կասեի` որոշները չեն գիտակցում, թե ում եմ կորցրել, կամ ինչ թանկ գին եմ վճարում դրա դիմաց, բայց բոլորը գիտեն` ես Արտակի Աննան եմ: Կկրկնեի մեր վերջին խոսքերը. «Մեր հերոսն ես, գիտես, չէ՞» ու «Մենք քեզ շա՜տ ենք սիրում»»:
Նելլի Իգիթյան
4-րդ կուրս
