Պալիատիվ կամ ամոքիչ խնամքը մոտեցում է, որը թույլ է տալիս բարելավել կյանքին սպառնացող հիվանդությունների խնդրին բախվող հիվանդների և նրանց ընտանիքների կյանքի որակը՝ ցավի և այլ ֆիզիկական ախտանիշների վաղ հայտնաբերման, մանրակրկիտ գնահատման և բուժման օգնությամբ տառապանքների կանխարգելման ու թեթևացման, ինչպես նաև հիվանդին և նրա հարազատներին հոգեբանասոցիալական ու հոգևոր աջակցության տրամադրման միջոցով։ Հայաստանում մանկական պալիատիվ խնամքի առաջին բաժանմունքը բացվել է 2021-ի սեպտեմբերին Յոլյանի անվան արյունաբանական կենտրոնում. կա 5 մահճակալ և նախատեսված է օնկոհեմատոլոգիական հիվանդություն ունեցող երեխաների համար։ Եվս 3 մահճակալ կա «Արաբկիր» բժշկական կենտրոնում՝ նախատեսված հենց այդ բուժհաստատությունում գտնվող ծանր և կյանքին սպառնացող դեպքերի համար։
Զրուցել ենք Արյունաբանական կենտրոնի Մանկական պալիատիվ օգնության բաժանմունքի վարիչ Անուշ Սարգսյանի հետ։
-Ինչպե՞ս անհրաժեշտություն առաջացավ Հայաստանում ստեղծել պալիատիվ խնամքի կենտրոն։
–Մոտավորապես 13 տարի կլինի՝ խոսում եմ պալիատիվ խնամքի կարիքի մասին, քանի որ անկախ նրանից, թե երեխաներն ունեն ուռուցքային կամ այլ հիվանդություններ, գալիս է մի պահ, կամ էլ ի սկզբանե հնարավոր է, որ հիվանդությունը լինի անբուժելի։ Այսինքն՝ այդ պարագայում երեխան հսկողության ու խնամքի կարիք ունի։ Բավականին երկար քննարկումների արդյունքում բացվեց բաժանմունքը նախորդ տարի՝ սեպտեմբերին, իսկ արդեն բուն աշխատանքը սկսել ենք նոյմբերի 1-ից։ Մասնաշենքը վերանորոգվել է «City Of Smile»-ի բարեգործների օգնությամբ, հիմնական դոնորները կամ իրենց ընտանիքի անդամները առընչվել են այս խնդրին։ Նրանք էլ ի հիշատակ հովանավորել են և բաժանմունքը վերանորոգել, սենյակների դռների վրա էլ նշված են նրանց հարազատների անունները։ Ի սկզբանե նպատակը եղել է մեկը՝ բոլոր օնկոհեմատոլոգիական խնդիրներով երեխաների տալ լիարժեք իրենց խնամքը ստանալու հնարավորությունը։
-Կարի՞ք զգում եք մահճակալներ ավելացնելու։
–Ունենք հինգ մահճակալ, և մեկ տարվա աշխատանքային փորձի ընթացքում այդքանը բավարար է։ Առավելագույնը մահճակալներից միաժամանակ զբաղված է եղել չորսը։ Ծնողները կամ երեխան, իհարկե, հակված չեն գալ բաժանմունք։ Ծնողներին էլ, երեխաներին էլ ավելի հարմար է, երբ գտնվում են տանը։ Այդ պարագայում գտնվում ենք ծնողի հետ կապի մեջ, եթե կարիք է լինում, կատարում ենք տնայց կամ հեռախոսազանգով փորձում ենք օգնել։ Սակայն վիճակներ կան, երբ դառնում են անկառավարելի․ այդ պարագայում, արդեն անկախ իրենց ցանկությունից, կարիք է լինում, որ գան բաժանմունք։
-Ո՞ր տարիքային շեմի երեխաներն են հիմնականում դիմում։
-Բաժանմունք կարող են դիմել 0-ից 18 տարեկանները։ Ունեցել ենք մեկից մինչև տասնվեց տարեկան երեխաներ։
-Ի՞նչ գանգատներով են դիմում բաժանմունք։
-Հիմնականում ուռուցքային հիվանդություններով պայմանավորված ցավային ախտանիշների դեպքում, ինչպես նաև թթվածնաքաղցի, ցնցումային համախտանիշների, կլման խանգարումների դեպքում։
-Ինչպե՞ս է կատարվում ֆինանսավորումը։
-Օգնությունը կատարվում է պետպատվերի շրջանակներում։ Հավելյալ դեղորայքի կամ որևէ պարագայի անհրաժեշտության դեպքում ունենում ենք հովանավորներ, որոնք աջակցում են։ Ինչպես նաև շատ կարևոր է իրականացնել երեխաների ցանկությունները․ ոմանք ցանկանում են համակարգիչ, հեռախոսներ կամ ինչ-որ տեղ այցելել․ այս հարցում նորից աջակցում են հովանավորները։
-Ո՞ր բժիշկները կարող են աշխատել այս ոլորտում։
-Որպես մանկական պալատիվ խնամքի բաժանմունք՝ կարող են աշխատել մանկաբույժները, մանկական նյարդաբանները, մանկական անեսթեզիոլոգները։ Նրանք պետք է դասընթացներ անցնեն, ինչպես նաև ընթացիկ վերապատրաստումներ։ Արդեն Երևանի պետական բժշկական համալսարանում և Ազգային ինստիտուտին կից կան երկշաբաթյա դասընթացներ, որ կարող են անցնել։
-Ինչպե՞ս է կառավարվում ոչ միայն մարմնական, այլև հոգեբանական ցավը։
-Այստեղ ունենք հոգեբան, սոցիալական աշխատող, որոնք աշխատում են ծնողների և երեխաների հետ, ինչպես բաժանմունքում գտնվելու ընթացքում, այնպես էլ դրանից հետո։ Աշխատում են նաև ընտանիքի անդամների հետ, երբ օրինակ քույրերը կամ եղբայրները տեղյակ չեն լինում, թե ինչ է կատարվում իրենց քրոջ կամ եղբոր հետ, ծնողները հաճախ չգիտեն՝ ինչպես ասել, որքան տրավմատիկ դա կլինի։
-Երեխաները գիտակցո՞ւմ են մահվան մասին։
-Հիմնականում ծնողները չեն խոսում դրա մասին, անձնակազմին էլ խնդրում են չխոսել։ Հոգեբանն է հիմնականում վարում այդ խոսակցությունը։ Շատ հաճախ, երբ մեծ են լինում տարիքով երեխաները, հասկանում են և չեն խոսում, քանի որ ցանկանում են խնայել իրենց ծնողներին։ Հոգեբանի հետ զրույցի ժամանակ էլ իրենք են խնդրում ծնողին չհայտնել։
Ունենք հիշատակի օր, մոմ ենք վառում։ Ծնողները, որոնք ցանկանում են, գալիս են, և օդապարուկներ ենք բարձրացնում օդ։ Մեզ համար էլ շատ տրավմատիկ է լինում, կարծես փակում ենք այդ երեխայի հետ կապված հիշողությունները։
-Ի՞նչպես են երեխաներն անցկացնում իրենց օրը բաժանմունքում։
-Ունենք խաղասենյակ, որտեղ երեխաները խաղում են, հանդիպում են ընտանիքի անդամների հետ։ Այստեղից դուրս էլ փորձում ենք կազմակերպել ժամանցը։ Ունենք Play Station, ինչպես նաև 3D ակնոցներ էին բերել վերջերս, բազմաթիվ խաղեր ունենք։ Հիմա պայմանավորվածություն ունենք նաև Երևան պարկի հետ։
Մի երեխա ունեինք, ինքնուրույն չէր քայլում։ Նա մասնագիտությամբ խոհարար էր, մի անգամ հարցրինք, թե որ խոհանոցն է նախընտրում, պատասխանեց, որ իտալական։ Մայրիկներից մեկը, որի երեխան մահացել էր, կազմակերպեց, և ամբողջ ընտանիքով գնացին իտալական խոհանոց, որտեղ շեֆ խոհարարը ցույց էր տվել, թե ինչպես են պատրաստում պիցցայի խմորը։ Ընտանիքով լուսանկարվել էին․ դա շատ կարևոր է՝ հետագայում հիշողությունները պահպանելու համար։ Միշտ պատմում էր, որ իր անմոռանալի օրերից մեկն էր։
Ունեցել ենք աղջիկ, որը ցանկանում էր Տիկ Տոկում իր էջն ու հետևորդներն ունենալ։ «City Of Smile»-ը օգնեց, հայտարարություն տարածեց, ինչի արդյունքում ուներ տասը հազարից ավել հետևորդներ, ինչպես նաև բազմաթիվ հայտնի տիկ տոկերներ էին եկել նրան հյուր։
Հարցազրույցը՝ Ռուզաննա Ստեփանյանի
4-րդ կուրս
