Բարդերը (պրոտո–կելտական «bardos»բառից) կամ հեղինակ–կատարողները անհիշելի ժամանակներից իրենց ասելիքը հասարակությանն են փոխանցել երաժշտական փաթեթավորմամբ: Նրանք շրջում էին քաղաքից քաղաք և երգի տեսքով հրամցնում իրենց ասելիքը ժողովրդին: 20-րդ դարը դարձավ երաժշտական այս ժանրի` հեղինակային կատարման վերածննդի ժամանակաշրջանը: Աշխարհահռչակ հեղինակային կատարողներից են` Վլադիմիր Վիսոցկին, Բուլատ Օկուջավան, Բոբ Դիլանը և այլք: 10 տարի առաջ պոետ, երգահան, պրոդյուսեր, Վախթանգ Հարությունյանի ջանքերով Հայաստանում ստեղծվեց «Բարդերի ակումբ» ստեղծագործական միավորումը, և արդեն մեկ տասնամյակ է` բարդերը ամեն ուրբաթ հավաքվում են «Ակումբ»-ում և հնչեցնում կիթառները:
Վախթանգ Հարությունյանի հետ զրուցեցինք հեղինակ–կատարողների, երաժշտության, արվեստի, հայկական իրականության եւ «Բարդերի ակումբ»-ի առաջիկա ծրագրերի մասին:
–Ո՞րն է բարդի հիմնական առաքելությունը:
-Ընդհանրապես, առաքելություն հասկացություն չկա, չի կարելի ասել, որ դա առաքելություն է: Պարզապես մի երևույթ է, որը չանել չես կարող, որովհետև, եթե ինչ-որ բան քեզ տրվում է, դու ընդամենը խնդիր ունես դա բանաստեղծական երգի տեսքով փաթեթավորել և ներկայացնել: Ժամանակին, դեռևս հնում, երբ չկար որևէ տեսակի այլ լրատվամիջոց, կային սուրհանդակներ, ովքեր երգի տեսքով էին մատուցում լուրերը: Մի ասացվածք կա. «Երբ հայտնվում է երգող պոետը, փոխանցում իր երգը, համախմբում է ժողովրդին, որը դարձնում էր նրան ազգ, և հետո նոր գալիս է իմպերատորը` կառավարելու համար»: Այսինքն՝ ընդհանուր լեզվամտածելակերպի ներքո է ձևավորվում հասարակությունը, որից հետո այդ համախմբվածությունը ղեկավարելու կարիք է զգացվում:
–Բազմիցս ասել եք, թե բարդ դառնում են հասուն տարիքում, մի՞թե երիտասարդները չեն կարող բարդ համարվել:
-Երիտասարդը կարող է լինել երգահան: Ժամանակի հետ երգահանի մոտ ձևավորվում են նաև քաղաքացիական դրսևորումներ, հատկանիշներ, պատասխանատվություն: Եվ քանի դեռ այդ քաղաքացիական պատասխանատվությունը չկա, ծառայության գիտակցությունը չկա, նրան շտապել բարդ ասել` չարժե: Ես հաճախ խուսափում եմ, երբ ինձ են այդպես կոչում, որովհետև քաղաքացիական հասարակության մեջ ամեն մի զարկերակ չէ, որ ես կարող եմ հասկանալ, և ամեն պատասխանատվություն չէ, որ կարող եմ կրել:
–Դուք ասել եք, թե հեղինակային երգը պոեզիա է, իսկ կիթառի ընկերակցությունը՝ զուտ փաթեթավորում: Երաժշտությունը չի՞ խանգարում, որ ստեղծագործության միտքն ավելի հասկանալի լինի:
-Իրականում՝ հա, կարող է այդպիսի բան լինել, և այդ գայթակղությանը հաճախ չենք դիմանում: Ես, իհարկե, ձգտում եմ մինիմալիզացնել երաժշտական փաթեթավորումները, բայց և դա գայթակղության մի տարածք է, երբ կան շատ գործիքներ, և դու խուսափում ես այդ գործիքների զանազանությունը կիրառել քո երգում: Այդ առումով, երեւի թե միշտ կա այդ վտանգը, որ բառը կտուժի: Բայց մյուս կողմն էլ կա. երաժշտական փաթեթավորումը հնարավորություն է տալիս մեղեդայնության շնորհիվ ևս մեկ անգամ անդրադառնալ այդ երգին: Այդ տեսակետից միգուցե երաժշտությունը ևս մեկ անգամ խայծի տեսքով հետ բերի ունկնդրին և հնարավորություն տա նորովի ընկալել երգը:
– «Վերադարձ» (2000թ.) ձայնասկավառակից հետո, 4 տարի ձեզ մոտ լռության տարիներ էին: Այդ ընթացքում սկսեցիք նկարել: Ո՞րն էր լռության պատճառը:
-Բառին տեղ չէր մնացել: Շատ հաճախ նույնիսկ փրկություն է, որ չես գրում: Դա այն ժամանակն էր, երբ բառը տեղ չէր գտնում: Մենք՝ բոլորս, մարտկոցներ ենք և կուտակման ժամանակահատված ունենք: Ինձ համար դա 2000-2005 թվականներն էին: Եթե կարողանում ես քո դրսևորմամբ ինչ-որ մեկի մոտ գեղեցիկը տեսնելու հատկություն արթնացնել, ուրեմն դրա մեջ կարող ես տեսնել արվեստ, ու կապ չունի՝ ինչպիսին կլինի այդ ինքնադրսևորումը` տուն կառուցել, նկարել, թե երգ գրել:
–Դուք նաև էքստրիմի սիրահար եք, որ՞ն է նախընտրելի։
-Ժայռամագլցումը: Թեև փորձել եմ տարբեր բաներ` ջուրը, օդը, հողը: Բայց ուրիշ զգացողություն է, եթե դիմացդ մի լեռ կա: Եթե ուզում ես այն նվաճել, պիտի իրենից թույլտվություն խնդրես:
–Ինչպե՞ս:
-Երկար զրուցելով, ուսումնասիրելով, ամեն քայլդ պատկերացնելով, որովհետև պահեր կան, երբ դու հասնում ես մի եզրի ու հասկանում, որ հաջորդը չկա … :Բայց այդ զրույցը պետք է տեղի ունենա երկուսի միջև: Ժայռեր կան, որոնց մինչև հիմա մոտ չեմ գնացել հենց այդ պատճառով:
-2015 թվականից կազմակերպում եք «Հուսո առագաստ» հեղինակային երգի ամենամյա փառատոնը, որին 2017-ից մասնակցեցին նաև օտարազգի բարդերը: Ո՞րն է փառատոնի նպատակը:
-Փառատոնը երգի տոն է, և դրա ամենամյա լինելը հնարավորություն է տալիս բոլորիս իրար հետ կիսել տարվա մեր ամփոփագրերը` նոր երգերով, նոր ծանոթությունններով: Ունենք երիտասարդներ, ովքեր գալիս են կիթառ սովորելու, իրենց սիրո առաջին պոռթկումները երգի միջոցով արտահայտել են սովորում, շփվում են ավագ սերնդի հետ: Մենք նմանատիպ մի քանի օր ենք ունենում Սևանում: Այդ ընթացքում սերունդներին հնարավորություն է տրվում շփվել միմյանց հետ, սովորել միմյանցից: Անցած տարի ունեցել ենք նաև շատ հյուրեր, ովքեր եկել են դրսից և հատուկ այն ժամանակ, երբ պետք է լիներ փառատոնը:
–Տասը տարի առաջ մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանը հայտարարեց, թե պարտադիր չէ ամեն տարի հեղինակային երգի փառատոն անել՝ պարզաբանելով, թե դրանով արժեզրկում ենք այդ երեւույթը:
-Հա, այդ ժամանակ բավականին վրդովված էի և անդրադարձա այդ թեմային: Դա նույն բանն է, որ ասենք՝ եկեք հայերեն չխոսենք ամենուր, եկեք էրեխեքին թողնենք, որ օտար մշակույթով սնվեն: Փառատոնի ամենամյա պարբերականությունը հնարավորություն է տալիս, որ այդ սնունդը լինի մեր պատրաստածը՝ հայեցի, իսկական հայերենով գրված երգեր: Երեք թե չորս տարի առաջ տիկին Պողոսյանը հրապարակավ ասաց, որ ինքը սխալվել է: Կարծում եմ` այդքանը բավական էր, որ հետագայում այդ թեմային չանդրադառնանք: Հետագայում որոշեցինք, որ հեղինակային երգի առանձին հավաքածու պետք է պատրաստվի, քանի որ երկրորդ հավաքածուն արել էի առանց Մշակույթի նախարարության աջակցության: Երրորդին խոստացավ մասնակցել նաեւ մշակույթի նախարարությունը:
–Վերջին տարիներին չե՞ք դիմել Մշակույթի նախարարությանը՝ փառատոնի կազմակերպանն հովանավորելու համար:
-Գիտեք, ես կարծում եմ, որ Մշակույթի նախարարությունը խնդիր չպետք է ունենա հովանավորելու: Այն պետք է աջակցի, մասնակցի մշակութային իրադարձությանը: Կարծում եմ և հույս ունեմ, որ գոնե ինչ-որ փոքրիկ չափով նախարարությունն իր մասնակցությունը կունենա: Համենայն դեպս, բանավոր խոստում ունեմ։ Բավականին ծախսատար աշխատանք է, և ամեն տարի մենք փորձում ենք նախագծում ներառել նաև մանկատան երեխաներին: Հուսով եմ, որ այս տարի էլ հնարավոր կլինի այն իրականացնել: Եվ, առհասարակ, կարծում եմ, որ դա միայն Մշակույթի նախարարության խնդիրը չէ, բոլորինն է: Երբ մարդ իր սեփական ուժերի մի մասը հատկացնում է ընդհանուրի համար, այն դառնում է մեր ընդհանուր զավակը, որին բոլորով են մեծացնում:
–Բարդը կարո՞ղ է Հայաստանում միայն արվեստով գումար վաստակել, ապրել` առանց այլ գործով զբաղվելու:
– Ես մեծ հույսեր ունեմ, որ օրերից մի օր, երբ երգը մեծ պահանջարկ ունենա և լինի այդ հնարավորությունը` երգի միջոցով վաստակելու, միգուցե դա հնարավոր լինի: Մենք ունենք այդպիսի դեպքեր, մասնավորապես՝ Հախվերդյան Ռուբենի պարագայում. ինքն իր երգով է վաստակում: Իմ պարագայում, ամեն համերգից, եթե ինչ-որ բան էլ ստացվում է, ես շատ ուրախ եմ, որովհետև դա, ի վերջո, ինչ-որ չափով քո արածի փոխհատուցումն է: Եթե օրերից մի օր այդ պահանջարկը ձևավորի ձեր սերունդը, արդեն պահանջատիրոջ կարգավիճակում չլցնի դահլիճները աղբով, այլ` ավելի որակյալ և հայեցի երաժշտությամբ, կարծում եմ` դա հրաշալի միջոց կդառնա երգահանի համար, և նա արդեն ուրիշ բանի մասին չի մտածի և կզբաղվի իր գործով:
-8 տարի առաջ ձեր տված հարցազրույցներից մեկում ասել եք, որ հեռուստատեսային մշակույթն աղետալի է: Փոխվե՞լ է ձեր կարծիքը:
–Ցավոք սրտի, ոչինչ չի փոխվել, փոքրիկ բաներ կան, որ աչք են զարնում և ուրախացնում են, բայց գրեթե չի փոխվել: Հեռուստատեսությունն արհեստի և արվեստի միջանկյալ տարածքում գտնվող երևույթ է և ավելի շատ արհեստին է տրվել: Կոմերցիան թելադրում է հասարակությանը աղտոտված երևույթներին տուրք տալ: Բարձր նիշ ձևավորելը մշակույթի գործիչների խնդիրն է: Իսկ մշակութային գործունեությամբ զբաղվողները, ցավոք սրտի, արդեն մխրճվել են նյութական-տնտեսական ոլորտում, դրանից արդեն մշակույթ չի ծնվում:
–Արվեստի ներկայացուցիչներից ոմանք պնդում են, թե արվեստագետը ոչ մի առնչություն չպետք է ունենա քաղաքականության հետ, Դուք ի՞նչ եք կարծում:
-Կարծում եմ` քաղականությունը կապ չունի: Արվեստի ներկայացուցիչը, եթե ազնիվ է, ինքը պետք է անդրադառնա իր քաղաքացիական խղճին: Եթե արվեստագետների ձայնը լինի անկեղծ և ազնիվ, և նրանք իրենց արվեստում անդրադառնան բոլոր երևույթներին, ոչ թե ձայները կտրեն, ոչ թե կոմպլեմենտարությամբ զբաղվեն՝ ինչ-ինչ կերակրատաշտակների մոտ կանգնելուց հետո, ապա քաղաքացին կհետեւի նման արվեստագետներին և իր պահանջը կկարողանա թելադրել քաղաքական գործիչներին: Արվեստագետը գործ չունի քաղաքականության հետ, նա քաղաքացի պետք է լինի առաջին հերթին՝ առողջ, գիտակից և արթուն, շատ արթուն:
– Ինչպե՞ս եք վերաբերվում պարգևներին, զանազան մրցանակներին:
– Վայ (ծիծաղում է-հեղ.), շատ վատ եմ վերաբերվում: Չպետք է արժեզրկել այդ երևույթը: Երբ պարգևատրում ես մի արժանավոր մարդու, հետևից՝ մի տասը անարժանի, արդեն անարժեք ես դարձնում այն մարդուն, ով արժանի էր դրան: Կարծում եմ` վիրավորում են նրան, ով վաստակել էր և արժանի էր այդ կոչմանը:
–Իսկ առհասարակ, պարգևներ տալը լա՞վ երևույթ է:
-Գիտեք, ամենալավ պարգևը, որը մենք կարող ենք տալ կամ ստանալ, սերն է, պարգևները ոչինչ են, եթե չես վաստակել այդ սերը…
Հարցազրույցը` Ելենա Սարգսյանի
2-րդ կուրս
