«Հոգեբանական աջակցման կենտրոնի» ղեկավար, հոգեբան Լիլիթ Խաչատրյանը խոսոում է համացանցային «իրականության» վտանգների, դպրոցականի՝ դպրոցի հանդեպ հակակրանքի դրդապատճառների և շատ այլ կարևոր հարցերի մասին:
– Հասարակության մեջ դեռ կա՞ այն կարծրատիպը, երբ հոգեբանին դիմելն «ամոթ» է:
– Ներկայիս ժամանակաշրջանում հոգեբանին դիմելու խնդիրն աստիճանաբար հաղթահարվել է: Մեծաթիվ մարդկանց համար ընդունելի և հասկանալի է, որ հոգեբանի կարող է դիմել ցանկացած մարդ՝ ցանկացած խնդրի դեպքում, երբ կան դժվարություններ, որոնք մարդն առանց հոգեբանի միջամտության հաղթահարել չի կարող: Ասինքն՝ արդեն իսկ հատուկ վերաբերմունք է ձևավորվել հոգեբանի նկատմամբ, և նախկին վախը, կարծրատիպը կարծես կոտրվել է: Իհարկե, դեռ կան մարդիկ, որոնց մոտ դեռ պահպանվել են մտավախություններ, մտածողության սխալ, կարծրատիպային ձևեր, որ հոգեբանին դիմելու դեպքում իրեն շրջապատում սխալ կհասկանան, չեն ընկալի։
– Որոնք են այն հաճախ հանդիպող գանգատները, որոնցով դիմում են Ձեզ։
– Խնդիրները, որով դիմում են, բազմազան են, սակայն, եթե փորձեմ առանձնացնել ըստ դասակարգման չափանիշի, դրանք են՝ ընտանեկան և զույգային կոնֆլիկտները, նևրոզները և տագնապային խանգարումները:
– Համացանցն ու համակարգչային խաղերը երեխաների կյանքում կարծես թե եկել են փոխարինելու մանկության խաղերին ու բակերում միասին խաղալուն: Ինչպիսի՞ վտանգների դա կարող է հանգեցնել: Ինչպիսի՞ հասարակություն է մեծանում:
– Փորձը ցույց է տալիս, որ հասարակության տարբեր ժամանակաշրջաններում միշտ մեծերը բողոքել և մտահոգվել են, որ մեր երեխաները և երիտասարդները շատ են փոխվել, դարձել են ավելի վատը։ Հիմա էլ նույն բանն են ասում, և լսում ենք նույն մտահոգությունները: Սակայն ես իմ դիտարկումներն անում եմ մասնագիտական մոտեցումներով և կարող եմ ասել, որ մեր նոր սերունդը շատ ավելի մտածող է, ճկուն, ինքնավերլուծող, արագ կողմնորոշվող, ընդունում են և գիտակցում են իրենց անհատականությունը, պահանջները, և ամենակարևորը՝ գիտեն ինչպես հասնել իրենց նպատակներին:
– Շատ հաճախ երեխաները կամակորություն են անում և չեն ցանկանում դպրոց գնալ։ Ի՞նչ անել, որպեսզի երեխան սիրով հաճախի դպրոց:
– Դպրոցը երեխայի սոցիալիզացիայի կարևորագույն ինստիտուտներից մեկն է, իսկ սոցիալիզացիան արդեն իսկ այն է, երբ մարդն իր բնական, սպոնտան պահանջները ենթարկում է որոշակի վերահսկողության: Դպրոց հատկապես այն երեխաներն են դժվար հաճախում, ովքեր և՛ ակադեմիական, և՛ միջանձնային պահանջներին դժվար են հարմարվում: Դպրոցում է, որ երեխան առաջին անգամ տանից դուրս հանդիպում է օրենքների, նորմերի, ինչ-որ բան պարտադիր կերպով սովորելուն:
Բացի այդ, երեխան առաջին անգամ գնահատվում է՝ գնահատական է ստանում, և կախված այն հանգամանքից, թե ինչպես է ուսուցիչը գնահատականը հասցնում այդ երեխային, դա կարող է մեծապես ազդել նաև ինքնագնահատման վրա: Երեխայի համար դպրոցը նաև ինքնաճանաչման դաշտ է, երեխաները շփվում են հասակակիցների հետ, ստանում են համապատասխան վերաբերմունք, շատերը հայտնվում են ճնշվողի, երկրորդականի դերում: Սա է պատճառը, որ դպրոցը շատ երեխաների համար դառնում է դժվարություն, քանի որ երեխան զրկվում է իր ազատությունից, ժամանակը տնօրինելու հնարավորությունից:
– Ինչպիսի՞ն պետք է լինեն դպրոցական ծրագրերը:
– Ժամանակակից դպրոցական ծրագրերը պետք է ապահովեն և՛ հոգեբանական, և՛ ուսուցման նկատմամբ հետաքրքրությունների խթանման նյութական հագեցված միջավայր, այսինքն՝ երեխան պետք է ունենա ինքնադրսևորման բոլոր հնարավորությունները: Ժամանակակից դպրոցի թերություններից մեկը ծրագրային խիստ ծանրաբեռնվածությունն է, այսինքն՝ հաշվի առնված չէ, որ երեխան ուսուցումից դուրս ունի խաղալու, զբոսնելու, ժամանակը տնօրինելու պահանջներ:
– Ինչո՞ւ է երեխան ստում: Եվ ո՞րն է ստի և հորինվածի սահմանը:
– Երեխաների սուտը կարող է ունենալ տարբեր դրդապատճառներ: Երեխան կարող է ստել, երբ ունի մտավախություն, որ իրեն կպատժեն, կարգելեն, ճիշտ չեն հասկանա, իր նպատակին չի կարող հասնել: Սուտը, որպես կանոն, ունի ինքնապաշտպանական բնույթ: Երեխան կարող է հորինել պատմություններ, որտեղ ինքը հաղթող է, ամենակարող է: Սա ուղղված է նրան, որ արժանանա ուշադրության, կամ այդկերպ իրական կյանքի անհաջողություններին լուծում տա՝ բավարարելով կարևորության զգացումը:
Հորինվածքը, ի տարբերություն ստի, բացի ինքնապաշտպանությունից, կարող է ունենալ ստեղծագործական բնույթ: Երեխան կարող է հորինել ոտանավորներ, պատմություններ, հեքիաթներ, որն արտահայտում է կյանքի մասին իր մոտեցումները, դատողություններն ու վերաբերմունքը:
– Հոգեբանները հոգեբանի կարիք ունենո՞ւմ են:
– Ինչպես և բոլոր մարդիկ, այնպես էլ հոգեբանները, հոգեբանի կարիք միշտ ունենում են: Եվ այն հոգեբանները, ովքեր չեն աշխատում հոգեբանների հետ, մասնագիտական սխալ ճանապարհով են գնում, ունենում են հուզական այրում:
Հարցազրույցը՝ Սյուզաննա Ավագյանի
3-րդ կուրս
