Օրեցօր զարգացող համացանցը գնալով նոր խոչընդոտներ է առաջացնում։
Ծառացող խնդիրներից է ֆեյքը՝ կեղծիքը։ Այն դարձել է նոր մարտահրավեր զարգացող հասարակության համար։
Ֆեյքերը ստեղծվում են երկու նպատակով՝ առաջինը պարզապես անանուն էջ է, որը հատուկ ուշադրության չի արժանանում, երկրորդնել՝ ստեղծվում է հատուկ նպատակով և ուշադրություն գրավելու համար։
Շատ ֆեյքեր ստեղծվում են նախընտրական շրջանում․այստեղ հատկապես շատանում է դրանց միջոցով տարածվող վիրավորանքն ու զրպարտությունը։
Ֆեյք էջերը նպաստում են մեկնաբանություններում ազատ ինքնարտահայտվելուն, ինչը հաճախ դառնում է մյուսի արժանապատվության ոտնահարման պատճառ։
Մեկնաբանությունները հնարավորություն են տալիս ազատ կարծիք արտահայտելուն և քննարկումներին մասնակցելուն։ Սակայն, շատերը այս հարթակը օգտագործում են զրպարտություն տարածելու նպատակով։
Իր կամ ուրիշի սոցիալական հարթակում, սոցիալական որևէ ցանցում կամ կայքում գրառում կատարող անձը պետք է հաշվի առնի, որ եթե մեկնաբանությունը վիրավորանք, ատելություն կամ զրպարտանք է, կարող է հետապնդվել դատական կարգով, իսկ դրանց հեղինակը` ենթարկվել տուգանքի: ՀՀ օրենսդրությունը չի տարանջատում, արդյո՞ք տվյալ կայքում աշխատողը լրագրող է, թե որևէ ընթերցող: Գրառման պատասխանատուն ամեն դեպքում կայքն է․ դա է պատճառը, որ կայքերի մեկնաբանությունները համացանցում հայտնվելուց առաջ դիտարկվում են ադմինիստրատորի կողմից, ապա վերջնական որոշում է կայացվում դրանց տեղադրման վերաբերյալ:
Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը 2019 թ․ ապրիլի 4- ի Կառավարության նիստի ժամանակ հանձնարարել է պայքարել ֆեյքերի դեմ։ Նրա խոսքով որոշ շրջանակներ միլիոններ են ծախսում սոցցանցերում և ԶԼՄ–ներում մանիպուլյացիաներ իրականացնելու համար։ Այդ մանիպուլյացիաների դեմ պայքարը Փաշինյանն այժմ ազգային անվտանգության խնդիր է համարում։
Փաշինյանը համապատասխան կարգադրություն է արել ԱԱԾ տնօրեն Արթուր Վանեցյանին` միևնույն ժամանակ նշելով, որ այդ գործընթացը պետք է այնպես տեղի ունենա, որպեսզի ո´չ մի դեպքում չսպառնա խոսքի և տեղեկության երաշխավորված ազատությանը։ Վանեցյանն իր հերթին հաստատեց, որ Հայաստանի իրավապահ մարմինների պայքարը մանիպուլյացիաների և ֆեյքերի հետ սոցցանցերում պետք է շատ զգույշ և մտածված լինի։
Արդյունքում, հաջորդ օրը ձերբակալվեց ֆեյսբուքյան ֆեյք էջ վարող մի անձ, ում հանդեպ քրեական գործ է հարուցվել՝ ռասայական, կրոնական և ազգային ատելություն սերմանելու հատկանիշներով։
Ըստ ԱԱԾ պետ Արթուր Վանեցիանի՝ «Եթե գրառումների մեջ, կլինի ֆեյք կամ սովորական անձ և չկա հանցակազմ, այդտեղ իրավապահ մարմինները որևէ գործունեություն իրականացնելու առիթ չունեն։ Եթե կան՝ ապա իրավապահ մարմինները պարտավոր են արձագանքել, բացահայտել և իրականացնել համապատասխան միջոցառումներ»։
-Այս հարցի կապակցությամբ Հայաստանի Հանրապետությունը աչքի չի ընկնում ո´չ օրենսդրական նորմերի, ո´չ էլ դատական պրակտիկայի առկայությամբ։ Ֆեյքերի դեմ պայքարի վերաբերյալ մշակված և առնձնացված օրենսդրական պաշտպանություն չունենք,- ասաց փաստաբան Լևոն Թորոսյանը։
Նրա խոսքով՝ ֆեյքերի դեմ պայքարի հարցում օրենքը մշակման և վերանայման կարիք ունի։
Նա հավելեց նաև, որ մեր իրականության մեջ այս երևույթը նոր է զարգանում, իրավունքը փոփոխվող է և չկան բոլոր իրավահարաբերությունների համար պատրաստի մեխանիզմներ։
– Քաղաքացիական և Քրեական օրենսգրքերում մենք ունենք համապատասխան հոդվածներ, սակայն ինչ վերաբերում է ազգային անվտանգությանն ուղղված ապատեղակատվության տարածմանը, առանձնացված հոդված չունենք։ Օրենքը, ինչ խոսք, լրացման, մշակման կարիք ունի, ինչը իրենից ժամանակ է պահանջում,- ամփոփեց փաստաբանը։
Խնդիրը միջազգային մակարդակի է, և անգամ զարգացած ու ժողովրդավար շատ երկրներ պայքարում են դրանց դեմ։ Եվ որպես օրինակ կարող են լինել Չինաստանը, Ֆրանսիան, Սինգապուրը, Մալազիան, Ռուսաստանը։
Ուշագրավ է Չինաստանի օրինակը, որտեղ համացանցը ընդհանուր լուրջ հսկողության տակ է։ Սոցցանցերում չես կարող ֆեյք էջ գրանցել, գրանցումը կատարվում է անձնագրով և տրվում է հաշիվ։
Միջազգային փորձը կարող է խթանել մեր երկրում խնդրի կարգավորման հարցին։
Դիանա Ճաղարյան
5-րդ կուրս
